Kościół otwarty dla zwiedzających

Kościół andrzejewski wybudowany jest w stylu późnogotyckim, zwanym również „gotykiem mazowieckim”, z racji rzekomego zacofania, nie tylko architektonicznego, na Mazowszu. Ksiądz Załuski nazywa go nawet „wiślano – gotyckim” i, nawiązując do architektury ziemi chełmińskiej - „krzyżackim”.

Styl gotycki dzieli się zazwyczaj na trzy okresy. Wczesny (lata 1144 – 1200), dojrzały (do 1400r.) i późny (do roku 1500). Jak widać daty to dosyć odległe od kościoła, który zaczęto budować, być może już w roku 1525. Według opisu „kościoła parafialnego andrzejewskiego w dekanacie andrzejewskim, powiecie ostrołęckim, w czasie wizyty dekanalnej” z dnia 11 lipca 1817 roku „Kościół parafialny andrzejewski w mieście Andrzejewie pod tytułem ś. Bartłomieja, erygowany roku 1525, konsekrowany roku 1605, należy do kollacyi biskupów płockich.”

Szacuje się, że od końca XIV do początków XVII w. wzniesiono na Mazowszu ok. 130 murowanych kościołów. Tylko 38 zachowanych do tej pory, w tym andrzejewski, nadal ma niewiele zmienioną formę zewnętrzną.

Charakterystyczną cechą budowli gotyckich w Polsce były wznoszone masywne ściany, które budowano z czerwonej cegły układanej w różne wątki. Świątynia andrzejewska wymurowana jest w myśl wątku słowiańskiego, który ponoć znikł ostatecznie w 1420r. Polegał on na tym, że mur składał się z dwóch powtarzalnych warstw cegieł, w których dwie wozówki (wąskie i długie część cegły) przedzielone są jedną główką (najmniejsza powierzchnia jednego z boków cegły). Przesunięcie spoin poprzecznych pionowych wynosi ¼ długości cegły. Na południowej i północnej ścianie widoczny jest również swego rodzaju ornament ozdobny w postaci kilku rombów ułożonych z mocno wypalonych, ciemnych i błyszczących cegieł (zendrówek). Według niektórych badaczy ornament posiadał walory nie tylko ozdobne, ale też technologiczne. Chodziło o to, żeby mocniejsze cegły zabezpieczyły ściany przed ewentualnymi pęknięciami na skutek działania słońca; nagrzewania.

Oparcie dla masywnych ścian stanowią ogromne głazy. Same ściany, w środku są zapewne wypełnione zaprawą wapienną wymieszaną z kamieniami i odłamkami cegieł. Być może w dolnych warstwach fundamentów użyto również gliny.

Kościół posiada wymiary: dł. 41m (75 łokci), szer. 21m (35 łokci). Wysokość do sklepienia wynosi 13m.

Andrzejewska bazylika, podobnie jak pseudobazylika w Karniewie, porównywana jest pod wieloma względami z fińskim kościołem gotyckim w Nousiajnen, a na terenie Mazowsza ze świątynią w Jeżewie. Mieszkańcom parafii andrzejewskiej zapewne bardziej przypomina kościół w Rosochatem Kościelnym.

Prace nad kościołem andrzejewskim prowadzone były przez wiele lat i trwały do początku w. XVII. W pierwszej fazie budowy (1525-34) majster murarski imieniem Mathias (?) wystawił piętrową zakrystię i prezbiterium. W tym samym czasie położono także fundamenty pod korpus nawowy. Około połowy XVI w. wzniesiono ściany kościoła i założono filary międzynawowe.

W 1569r. dobudowano charakterystyczne, masywne szkarpy odchodzące prostopadle na zewnątrz ścian. Konstrukcja tego typu miała za zadanie wzmocnienie ścian bocznych. Kościół oszkarpowany jest niskimi, bezuskokowymi szkarpami. Wschodnia ściana prezbiterium i naroża wieży wzmocniono wysokimi, wielouskokowymi szkarpami, w których utworzono półkoliste wnęki. We wnękach znajdowały się rzeźby aniołków (putta), z których do tej pory przetrwało zaledwie dwa. Wysokie szkarpy, oprócz wzmocnienia ścian prezbiterium przenosiły również ciężar sklepienia na podłoże.

Kościół posiada trzy nawy. Boczne połączone są z główną poprzez trzy ogromne filary z kilkoma uskokami wzdłuż nich. Sklepienia, oprócz prezbiterium i zakrystii, wykonane są z drewna (nawę główną zdobi ponad 200 drewnianych kasetonów pochodzących z XIX w.). Prezbiterium z kolei, posiada sklepienie murowane, sieciowo – gwiaździste, charakterystyczne dla późnego gotyku, a nawet początku renesansu. Krzyżujące się żebra tworzą siatkę pól, które przypominają gwiazdę. Występuje w nim żebro przewodnie, świadczące o pomorskim pochodzeniu wzorów. Sklepienie tworzące obraz gwiazdy zastosowano także w zakrystii (sklepienie gwiaździste).

Również w 1569r. wykończono zwieńczenie okna z dekoracyjnym szczytem z półkoliście zamkniętymi, tynkowanymi blendami w zachodniej części kościoła (okno obecnie zamurowane i przesłonięte wieżą). Około roku 1600 zamurowano dwa okna we wschodniej ścianie prezbiterium. Pozostałe okna w prezbiterium zostały odnowione i, niestety zniknęły z nich charakterystyczne cechy dawnej epoki. Jeszcze w latach 90 – tych, zanim wymienił je ks. prob. Józef Mierzejewski, światło słoneczne wpadało do prezbiterium przez kolorowe szkiełka witrażowe. Głównym elementem zdobniczym, ale i niepozbawionym symboliki, zwieńczającym okna była swarzyca (swastyka). Niegdyś swastyka symbolizowała w Kościele wszechobecność Boga. Obecnie w Polsce kojarzy się wyłącznie negatywnie.

Okna naw zostały przemurowane. Rozszerzono ukośnie ściany muru przy oknie w celu zwiększenia dopływu światła do wnętrza.

Obecnie okna zostały wymienione na nowe, staraniem obecnego proboszcza ks. Jerzego Kruszewskiego.

Do zakrystii promienie słoneczne wpadają przez dwa ostrołukowe, zakratowane okna oraz mały portal ostrołukowy nad drzwiami wejściowymi. Portal również jest zakratowany a jego wzór przypomina promieniujące, wszechwidzące oko Boga.

Przed wybuchem II wojny światowej cały kościół był otynkowany a poszycie dachowe stanowiła blacha na nawach bocznych i dachówka na nawie głównej. Obecnie całość pokrycia dachu stanowi dachówka.

Wnętrze kościoła stanowią liczne malowidła, pięć ołtarzy oraz historyczne epitafia i tablice pamiątkowe. Z pewnością jest co zobaczyć i czym się zachwycić.

Kościół andrzejewski pod wezwaniem św. Bartłomieja w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, będzie dostępny dla zwiedzających od godz. 7.30 do 13.30, w następujących dniach:

- maj: 03, 06, 13, 20, 27, 31

- czerwiec: 03, 10, 17, 24

- lipiec: 01, 08, 15, 22, 29

- sierpień: 05, 12, 19, 26

- wrzesień: 02, 09, 16, 23, 30

- październik: 07, 14, 21, 28

- listopad: 01, 04, 11, 18, 25

- grudzień: 02, 09, 16, 23, 25, 26, 30

Źródła:

- ”Andrzejewo i kościół andrzejewski. Szkic historyczny” – ks. Walenty Załuski

- „Katalog zabytków sztuki w Polsce” pod redakcją Izabelli Galickiej i Hanny Sygietyńskiej