Kuleszki - 600 lat historii
Pierwszą znaną informacją o Kuleszkach nazywanych Dużymi jest zapis o nadaniu przez księcia Janusza I Grzymkowi i Pawłowi 10 włók ziemi (blisko 170 hektarów) w widłach rzek Brok Mały i Brok Duży. Ci dwaj szlachetnie urodzeni pochodzili z Marszewa, obecnie jest to wieś Sokolniki koło Płońska. Działo to się około roku 1420 i stąd też datuje się początek miejscowości. Kolejne znane informacje dotyczące nadań w Kuleszkach nazwanymi Nienałtami i Małymi datuje się kolejno na lata 1449 i 1495 r. Dziś zgodnie z urzędowym wykazem nazw miejscowości i ich części istnieje tylko miejscowość Kuleszki-Nienałty której częścią są Kuleszki Duże i Kuleszki Małe. Całkowicie zapomnianą nazwą są Kuleszki-Zembki (Kuleszki-Ząbki ?), które są innym określeniem Kuleszek Małych. Taka nazwa używana była w wieku XVII choć odnaleźć ją można jeszcze w wykazie hipotecznym Kuleszek-Nienałt z przełomu XVIII i XIX wieku. Powierzchnia wioski w 1578 roku wynosiła 8 włók czyli blisko 144 ha. W roku 1452 w pisemnych przekazach dotyczących wioski pojawia się niejaki szlachetnie urodzony Andrzej Kuleszka. Z pewnością od niego lub nazwiska jego ojca pochodzi nazwa miejscowości. Z kolei na początku wieku XVI źródła pisane wspominają o Pawle Nienałtowskim, któremu z dużym prawdopodobieństwem zawdzięczamy drugi człon obecnej nazwy miejscowości.
Wieś ta położona jest między niegdysiejszymi ziemiami drobnoszlacheckimi i otoczona była w większości podobnymi sobie przysiółkami. Kuleszki przetrwały już 600 lat, dziś sąsiadują z wsiami: Dąbrowa, Nowa Ruskołęka, Gołębie-Leśniewo, Budziszewo i Świerże-Kiełcze. Kilka wieków wcześniej sąsiadami wioski były, oprócz istniejących już wtedy Budziszewa czy Gołębi, wioski, które dziś zginęły z map: Podjanowie, Nienałty-Załęgi, Godlewo-Cechny oraz Bundy (Bądy?). Część z nich funkcjonuje, bądź jako części innych wsi, bądź jako formy nazw geograficznych (Załęgi, Podjanowie), ale czy ktoś dziś jeszcze słyszał o Bundach? Piętnastowieczny opis wskazywał lokalizację Kuleszek, jako sąsiadujących tylko z Budziszewem a sięgających od wioski Skłody do rzeki Brok. Przez kilka wieków Kuleszki sąsiadowały poprzez rzekę Brok Mały z dobrami biskupów płockich, które przez wieki nie były tak intensywnie wykorzystywane rolniczo. Dużą ich część pokrywały lasy a dopiero w 1798 r. ziemie te upaństwowiły władze pruskie i wtedy rozpoczęła się ich intensywna kolonizacja. Wiele więc wskazuje, że Kuleszki leżały pomiędzy na skraju ciągnących się na południe i wschód zaścianków, a leżącymi na północy tuż za rzeką ziemiami kościelnymi. Ziemie należące wcześniej do biskupów płockich z tzw.: osadami czynszowymi w XIX wieku skolonizowane zostały w ramach tzw. Ekonomii Jasieńskiej przez osadników głównie niemieckiego pochodzenia.
Począwszy od XV wieku do dziś żyło tu kilkadziesiąt rodów i rodzin. Wiadomo, że mieszkali, bądź mieszkają nadal między innymi:
Dąbkowscy
Dłuscy
Doberscy
Dzieża
Eppo
Furmanik
Gąsiewscy
Godlewscy
Grabowscy
Iwanowscy
Jabłonowscy
Kempisty
Kietlińscy
Korczanowscy
Krakówka
Kulesza
Kuleszka
Mazur
Mironow
Murawscy
Nienałtowscy
Nietubycie
Pieńkowscy
Piętka
Podbielscy
Rostkowscy
Rutkowscy
Sadłowscy
Świerżewscy
Trombka
Wetoszka
Wojtkowscy
Zadrożni ???
Zalewscy
Żebrowscy
Do dziś bardzo rzadkim nazwiskiem w Polsce jest Epp (w księgach parafialnych w zapisie „Eppo”). Wskazuje ono, że przodkowie tych osób przybyli na ziemie Rzeczypospolitej z Zelandii. Były to rodziny flamandzkie zajmujące się przede wszystkim rolnictwem i rzemiosłem. Nosili je przybywający nad Wisłę od XVI wieku menonici. Wiele wskazuje, że mieszkało w Kuleszkach przynajmniej jedno pokolenie rodziny o takim nazwisku.
Wśród zagranicznych gości zauważyć można także z pewnością „słowiańskie” nazwisko „Mironow”, które noszone było przez rodzinę mieszkającą w Kuleszkach w pierwszej połowie XIX wieku.
Pozostałe nazwiska wskazują, że osiedlały się tu poprzez małżeństwa, podjęcie pracy (służby) i zakup ziemi okoliczne rodziny i rody zamieszkujące sąsiednie wioski. Ci, którzy posiadali tu ziemię przetrwali niekiedy setki lat dziedzicząc ją z pokolenia na pokolenie (Kulesza, Nienałtowscy, Godlewscy, Podbielscy). Wiele rodzin żyło w Kuleszkach tylko na dłuższą lub krótszą „chwilę”, w jednym, czasami w dwóch pokoleniach (Trombka, Dzieżba, Mazur).
Na uwagę zasługuje przede wszystkim z pewnością najstarsze w wiosce nazwisko Kuleszka. Analizując jego zapisy w księgach parafialnych z XVII i wcześniejszych wieków informacje związane z istnieniem miejscowości wydaje się, że była to pierwotna forma nazwiska Kulesza, od którego wzięła się również nazwa wsi.
Profesor Kazimierz Rymut wskazuje, iż średniowieczne nazwisko Kulesza, (Kuleszka) i pochodząca od niego nazwa miejscowości, pochodzą od słowa „kula”, „kuleć”, „kulić” lub, co wydaje się bardziej prawdopodobne, od staropolskiej nazwy potrawy z mąki – „kuleszy”.
Od pierwszych wieków istnienia liczba gospodarstw była zbliżona. Przez większą część swej historii wieś Kuleszki, tak jak dziś, nie przekraczała kliku gospodarstw. W krótkich okresach sięgała liczby kilkunastu domów. Dziś żyje tu 51 osób w 9 gospodarstwach. Pod koniec XVIII wieku żyło według spisu w archiwum parafialnym 13 rodzin liczących w sumie 57 osób. W 1827 r. ówczesny spis państwowy podaje liczbę mieszkających tu łącznie 77 osób w 11 domostwach, w 1883 roku według dostępnych danych było tu 6 domów i 46 mieszkańców. Spis powszechny z 1921 roku informuje o jednej wiosce Kuleszki, w której było 9 domów i 67 mieszkańców. Co ciekawe, według XIX- wiecznego podziału administracyjnego, aż do 1939 r Kuleszki przynależały do Gminy Szulborze-Kozy.
Według przekazów ustnych, które przetrwały do dnia dzisiejszego w miejscu usytuowania pamiątkowego obelisku, tuż nad brzegiem rzeki obok dawnego brodu stała karczma. Potwierdzenia tego faktu znajdujemy w źródłach pisanych. Według spisu podatkowego tzw. podymnego z roku 1775 w Kuleszkach Małych i Dużych było nawet dwie karczmy na łączną liczbę 12 „dymów”. Wygląda więc na to że gałąź turystyczno-gastronomiczna stanowiła ważny element gospodarki w wiosce.
Również w przekazach ustnych wielokrotnie wspomina się o istnieniu wiatraka pomiędzy Kuleszkami-Nienałtami i tzw. Załęgami. Fakt ten potwierdza chociażby mapa z początku XX wieku, która potencjalną lokalizacje młyna napędzanego siłą wiatru określa jako „Wiatraczysko”.
Przez setki lat charakterystycznym elementem krajobrazu okolicy były wiekowe drzewa z gatunku wiązów rosnące w różnych miejscach osady. Niestety, jak inne drzewa z tej rodziny przegrały na przełomie XXI wieku z tzw. holenderską chorobą wiązu. Na podstawie ich wielkości można bez wątpienia stwierdzić, że część z nich była ostatnimi świadkami czasów gdy Kuleszki powstawały.
Maleńka wioska leżąca nad niewielką rzeką była przez 600 lat świadkiem wielu historycznych wydarzeń. Z pewnością dzięki swojej lokalizacji i rozmiarom mogła niekiedy uniknąć na przełomie wieków wielu nieszczęść. Tylko w XX wieku, od 1915 do 1945 roku przez Kuleszki i najbliższą okolicę przetoczył się pięciokrotnie front wojenny. W 1915 r. na przełomie lipca i sierpnia w pamięci mieszkańców pozostał uczepiony do starych drzew wojskowy balon obserwacyjny. W roku 1939, 11 września przez wioskę prowadził wojenny szlak Polskiej Kawalerii, a klika dni później przez bród w Kuleszkach swoją drogę wyjścia z kotła pod Andrzejewem wraz z niewielki oddziałem ze swojego pułku znalazł dowódca 33 Pułku Piechoty podpułkownik Lucjan Stanek.
