33. Pułk Piechoty i inne jednostki

"33. Pułk Piechoty i inne jednostki i instytucje wojskowe w Łomży (1836-1939)" - fragment książki Henryka Pestki, którą niniejszym polecam.

W 1915 wojna dotarła do Łomży. Co prawda już 31 lipca 1914 r. rozklejono na murach miasta manifest o wypowiedzeniu wojny i zdawało się, że miasto, położone o 30 km od granicy pruskiej, będzie w pierwszej kolejności narażone na jej skutki, lecz wojska niemieckie zaatakowały Rosjan od strony Kalisza i Łodzi. Dopiero rok później – w wielką środę – nad miastem pojawiła się eskadra 12 aeroplanów, które zrzuciły bomby burzące i zapalające. Ponieważ nie był to jednorazowy incydent, a front był coraz bliżej, władze ewakuowały urzędy w głąb Rosji. Za nimi ruszyła ludność. Wkrótce z 30 tys. mieszkańców miasta została połowa.

Latem walki toczyły się już blisko Łomży – szczególnie zacięte o Jedwabne. Pod koniec lipca niemieckie pociski armatnie zaczęły spadać na miasto, a wojsko rosyjskie w panice ustępować. 11 sierpnia 1915 r. o pierwszej w nocy wojska niemieckie weszły do Łomży. Po tym wydarzeniu ich główne siły poszły dalej, zostawiając oddział okupacyjny.

Łomża została teraz jedną z 11 siedzib Gubernatorstw Wojskowych (Militärgouvernement Lomza) utworzonych na opanowanych przez Niemców terenach Królestwa Polskiego.

Kolejny okupant zaczął rządy od nałożenia na miasto 60 tys. rubli kontrybucji i wzięcia 20 zakładników z wybitniejszych obywateli grodu, grożąc, że jeśli nie otrzymają żądanej kwoty to zakładników rozstrzelają. Na szczęście do tego nie doszło. Kontrybucję zapłacono, mieszkańcy okazali spokój i uwięzionych zwolniono.

Następnym posunięciem okupanta było ustanowienie racji żywnościowych dla ludności, a rolnikom wyznaczono wysokość obowiązkowych kontyngentów zbożowych.

W koszarach przy szosie Śniadowskiej zainstalował się wraz ze sztabem batalion Landszturmu „Soldau”, sformowany 15 czerwca 1915 r. na rozkaz Zastępczego Dowództwa Generalnego III Korpusu Armii. Byli to przeważnie starsi mężczyźni, często II powołania, w wieku 39-45 lat, nie nadający się do służby frontowej. Ich zadaniem była kontrola ruchu osobowego na stacji kolejowej, patrolowanie ulic, linii kolejowej i mostów na Narwi, rewidowanie ludności. W początkowym okresie uczestniczyli w różnego rodzaju rekwizycjach, głównie surowców (metale, skóry, tłuszcze, smary, len, wełna), które wywożono do Prus oraz współpracowali z żandarmerią w zwalczaniu Polskiej Organizacji Wojskowej.