Jarmarki bożonarodzeniowe
Jarmarki na okoliczność świąt Bożego Narodzenia zaczęto organizować już w XIII wieku. Początek tej tradycji dali kupcy wiedeńscy, którzy wystawiali swoje produkty dla przygotowujących się do świętowania kolejnych urodzin Jezusa klientów. Wtedy produkty udostępniane były z wozów konnych lub prowizorycznych stoisk. Sprzedawano przede wszystkim produkty spożywcze, ale z czasem asortyment stawał się coraz bardziej różnorodny. Celem organizacji tego typu targów było przygotowanie się do Świąt, ale również okresu zimowego. Zaopatrywano się przede wszystkim w mięso i sól.
Z Austrii pomysł organizowania jarmarków rozprzestrzenił się na obszar Niemiec, Czech… Z czasem dotarł też do Polski. Dotarł jako specyficzny targ połączony z elementami rozrywkowymi bo jako taki miał miejsce od dawna. W Krakowie np. targi odbywały się już w 1310 roku. Również z Niemiec, za sprawą osadników niemieckich dotarła do nas tradycja ubierania choinek.
Niemieckie jarmarki słyną ze strucli (stollen), czyli ciasta drożdżowego z dodatkiem rodzynków, skórek cytrusów, migdałów, żurawiny… Christstollen, to strucla bożonarodzeniowa. Nie wiadomo kto pierwszy upiekł coś takiego i sporządził przepis, ale z pewnością miało to miejsce już w pierwszej połowie XIV w. W tym okresie stollen wymieniony jest w dokumencie z Namburgu (Saksonia). Wtedy ciasto miało inny smak ze względu na okres postu i zakaz używania niektórych produktów, np. masła.
Weihnachtsmarkt (jarmark bożonarodzeniowy) w Niemczech oferuje oprócz tradycyjnej strucli ozdoby świąteczne, rękodzielnicze, ale także koncerty, karuzele, itp. Podobnie jest coraz częściej w Polsce. Króluje na nich grzane wino, chleb ze smalcem i inne przysmaki. Najbardziej znane jarmarki odbywają się w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Gdańsku, Bydgoszczy… Duże miasta oferują dużo atrakcji, mniejsze nieco mniej.
Kustosz Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Michał Świercz (dla www.dzieje.pl):
Schyłek monarchii Habsburgów spowodował gwałtowny spadek zainteresowania świątecznymi jarmarkami we wschodniej i środkowej Europie. Zwyczaj ten odżył w Polsce na początku XXI wieku, najprawdopodobniej w Krakowie. Nie oznacza to, że handel przedświąteczny w ogóle zamarł. Przybrał nieco inną formę. Targi organizowało między innymi Zjednoczone Koło Ziemianek powstałe w 1905, gdy na terenie Królestwa Polskiego wybuchło ponad 700 strajków rolnych. Zrzeszone ziemianki uczyły wiejskie kobiety higieny i opieki lekarskiej. Członkinie koła tworzyły teatry ludowe, dążyły do uzyskania praw obywatelskich i upowszechniania edukacji wśród kobiet wiejskich. W siedzibie koła przy ul. Kopernika w Warszawie otwarto Sklep Przemysłu Ludowego, w którym odbywały się przedświąteczne targi. Można było zakupić przetwory, miody, wiejską śmietanę, zioła, płótna i ubrania. Było to także miejsce spotkań kobiet, poznawania się, wymiany myśli, organizowania wspólnych warsztatów.
Ciosem dla jarmarków były powstające po wojnie polsko-bolszewickiej duże domy handlowe, które podobnie jak dzisiejsze hipermarkety zniszczyły lokalnych przedsiębiorców. Jarmarki wygrywały atmosferą, która im towarzyszyła. Choinki, światełka, muzyka, kolorowe karuzele przyciągały rzesze ciekawskich podobnie, jak to ma miejsce teraz.
W stolicy jarmarków bożonarodzeniowych sielanka zakończyła się wraz z nadejściem rządów narodowych socjalistów. Wówczas Boże Narodzenie wyrugowano na korzyść neopogaństwa. Hitler budował Tysiącletnią Rzeszę Niemiecką i chociaż wielokrotnie odwoływał się do Boga w swoich przemowach, to niekoniecznie takiego, jakim chcieliby go widzieć chrześcijanie. Chrystus, którego urodziny świętowano urodził się w rodzinie żydowskiej, a to był dla nazistów problem. Promowano więc przesilenie zimowe jako okres świąteczny. Organizowano w tym czasie przedstawienia teatralne, ogniska, kuligi… Świętego Mikołaja zastąpić miał germański bóg wojny Wodan. Zmieniano też słowa tradycyjnych kolęd, a niektóre były przemilczane w strefie publicznej. Oczywiście nie było miejsca dla Jezusa i jego żydowskiej rodziny. Do tradycji jarmarcznych i świątecznych powrócili Niemcy po zakończeniu wojny.
Zachowały się zdjęcia z 21. XII 1939 r., na których Niemcy świętują przesilenie nocy w Krakowie na Wawelu, stadionie Cracovii, Kopcu Kościuszki… Ogniska, pochodnie, mundury, wojna… Nie było tam radości z narodzenia Pana, ale za to ogromne zadowolenie z podboju Polski.
Również dzisiaj postępowa Lewica walczy z obecnością szopek bożonarodzeniowych i innych symboli religijnych w przestrzeni publicznej. Na jarmarkach świątecznych są dziś rzadkością. Na to miejsce wchodzą elfy, krasnale, bałwanki… Na ziemiach będących niegdyś pod zaborem pruskim nadal św. Mikołaja zastępuje Gwiazdor, choć niektóre regiony porzuciły już tę tradycję na rzecz św. Mikołaja. We Wrocławiu prezenty rozdaje krasnal Prezentuś:
Od kilku lat Wrocław cieszy się wspaniałym jarmarkiem bożonarodzeniowym wzorowanym na tradycyjnych jarmarkach niemieckich. Najbardziej charakterystyczna konstrukcja jarmarku - wiatrak z trzykondygnacyjną szopką powstał na zamówienie właśnie w Niemczech. Stamtąd pochodzi też spora część straganów. Możemy się cieszyć produktami z Niemiec, Austrii, Litwy, Belgii, Holandii czy Francji, których normalnie nie kupimy we Wrocławiu.
Jarmark jest również wrocławską tradycją. Pierwsze wzmianki o bożonarodzeniowym jarmarku pochodzą już z XVI wieku. Początkowo odbywał się na Rynku, w późniejszych czasach przeniesiono go na Nowy Targ. Choć Wrocław miał wiele lat przerwy w organizacji jarmarków, to wspaniale sobie radzi w przywracaniu tej bożonarodzeniowej tradycji.
Każdego roku organizatorzy dodają coś nowego, aby zaskoczyć odwiedzających dodatkowymi atrakcjami. W tym roku np. możemy się cieszyć smakiem gorących jadalnych kasztanów, do których ciągle ustawia się spora kolejka. Nowością jest także krasnal Prezentuś, do którego koniecznie trzeba się zgłosić, by spełniły się nasze świąteczne życzenia. Wystarczy trzykrotnie potrzeć czapeczkę Prezentusia i pomyśleć, w spełnieniu jakiego marzenia ma nam dopomóc krasnal. Wrocławianie wierzą w jego moc, gdyż czapka jest już mocno wytarta. Na wrocławskim jarmarku nie mogło także zabraknąć milickiego karpia, którego już niedługo będziemy mogli zakupić na jednym ze stoisk. (www.niedziela.pl).
Na szczęście Wrocławianie nie zapominają o świętym Mikołaju i on także pojawia się na jarmarku. Krasnal, to jeden z elementów promocji miasta. Wszakże Wrocław krasnalami stoi.
W Niemczech konfrontacja z Bogiem jest rzecz jasna na wyższym poziomie. W ramach walki z chrześcijańską tradycją jarmarki nazywane są coraz częściej „jarmarkami zimowymi” („Wintermarkt”). U nas są to przeważnie jarmarki świąteczne, ale jakiego święta dotyczą? O tym się raczej nie wspomina.
Boże Narodzenie było na cenzurowanym również w czasach nam bliższych - okresie PRL-u. Zniesiono co prawda wiele świąt, ale akurat Bożego Narodzenia i Wielkanocy komuniści nie ruszyli. Zbyt ważne to były dni dla katolickiego narodu. W wielu domostwach to był okres, kiedy można było rozsmakować się w prawdziwych frykasach; mandarynkach, czekoladzie. W „socjalistycznym raju” notorycznie wielu produktów brakowało i sukcesem było zdobyć coś wyjątkowego na świąteczne stoły. Religii w szkołach miało nie być, a św. Mikołaja miał zastąpić Dziadek Mróz. Kolejki pod sklepami tworzyły się wiele dni przed okresem świątecznym; kto pierwszy, ten lepszy. No, chyba że się miało znajomości…
Święta Bożego Narodzenia może były wtedy skromniejsze, ale jednak bardziej rodzinne. Nad tym też warto zastanowić się w czasie grudniowych wieczorów.
Wszystkim sympatykom portalu „Wrona” życzę radosnych, rodzinnych Świąt Bożego Narodzenia.
Oby jak najmniej „kroczyć ciemną doliną”, a szczęścia upatrywać w Tym, który jest „Drogą, Prawdą i Życiem,
a wtedy wszystko będzie dobrze.
Wesołych Świąt i wszystkiego dobrego w nadchodzącym
Nowym (2025) Roku.
Comments