"Wrona" - portal historyczny Andrzejewa

Jasienica

 

 

       „Jasienica – „wś i folw., [wieś i folwark] pow. Ostrowski, gm. I par. jasienica. Odl. 10 w. [wiorst] od Ostrowia, przy trakcie do Andrzejewa. Posiada kościół par., szkołę początkową, urząd gminny. W miejsce dawnego drewnianego kościoła pod wezwaniem S – go Rocha w 1756 r. pobudowanego przez kapitułę pułtuską i który do r. 1804 lub 1819 był filią Złotoryi, stoi nowa mur. w stylu gotyckim świątynia, wzniesiona ze składek, o dwóch żelaznych ażurowych wieżach i licznych bocznych arkadach, skarpach i wieżyczkach. Gm. J. liczy 703 dm., [domy], ludność zaś 6809 dusz a mianowicie 3353 mężczyzn i 3456 kobiet. Ludność ta rozpada się na następujące kategorye: szlachty obywateli 47, księży 2, mieszczan t. j. oficyalistów, młynarzy, karczmarzy i rzemieślników (w połowie żydów) 115, włościan Polaków 4825, szlachty drobnej 840, urlopowanych żołnierzy wszystkich wyznań 153, kolonistów niemców ewang i katol. 1319, cudzoziemców 7. Tu dodać należy, że pomiędzy koloniami jakkolwiek trafiają się rodziny nie mowiące po polsku i uznające się za niemców choć katolickie, tak znowu są także rodziny ewangelickie z obcemi nazwiskami, lecz nie mowiące po niemiecku i uznające się za polaków; ztąd rozdział według narodowości dosyć trudny, tem bardziej że kilka rodzin pochodzących z Alzacyi pomimo 50 – letniej nieobecności w kraju i nieznajomości innego języka prócz niemieckiego, obraża się posądzeniem o jakąbądź inną narodowość i koniecznie żąda, by ich za Francuzów uważano. Gm. J. należy do największych i najbogatszych w okolicy; w skład jej wchodzą następujące wsie, folwarki, osady i kolonie: Budy – Grudzie wś, 132 mr. [morgi] ogólnej przestrzeni, Biel, osada strzelecka 45 mr., takaż os. Grudzie 15 mr., szlachecka wś Guty – Bujno 757 mr., Dąbrowa wś czynszowa 617 mr., Dąbrowa zielona folwark Skarzyńskich 245 mr., Dąbrowa na górce fol. Włodkowskich 206 mr., Kalinowo wś 1729 mr., Kalinowo folw. donac. jenerała Konstandy 356 mr., Kalinowo osada strzelecka 15 mr., Kowalówka kol. 604 mr., Łętownica wś 1287 mr., Łętownica folw. donac.  jenerała Zongera 389 mr., Nieskórz wś 1354 mr., Nieskórz folw. Skłodowskich 300 mr., Nowy borek kol. 682 mr., Prosienica wś 171 mr., Prosienica folw. Zalewskich 144 mr., Prosienica wś szlachecka 284 mr., Pachratka wś 915 mr., Paproć mała kol. 490 mr., Paproć duża kol. 1862 mr., Paproć probostwo ewangelickie 56 mr., Ruskołęka wś 1885 mr., Ruskołęka folw. donac. jener. Konstandy 925 mr., Smolechy wś 327 mr., Smolechy folw. Grąbczewskich 252 mr., Strugi leśna osada 15 m., Ugniewo wś 24 mr., Ugniewo fol. 150 m., ugniewo szlacheckie wś 648 mr., Chmielewo wś 850 mr., Chmielewo folw. donac. jener. Konstandy 236 mr., Jasienica wś 1205 mr., Jasienica folw. donac. jener. Konstandy 356 mr., Janowo wś 43 mr., Janowo folw. i Piętków 358 mr. Ogólna przestrzeń gminy 22,253 mr., w czem 300 mr. Łąk, 19535 mr. ornej ziemi, 120 mr. lasu i 2298 m. pastwisk, smugów i nieużytków; oprócz tego w granicach gminy mieści się 4782 mr. lasów rządowych, należących do leśnictwa Zambrów, a mianowicie straże: Biel, Strugi i Kalinowo. Oprócz tych lasów obrastających wzgórza około Ostrowia i stanowiących jakoby obramowanie gminy, cały obszar przedstawia doskonałą bezleśną płaszczyznę o ziemi gliniastej, tłustej, około Kowalówki przechodzącej w czarnoziem. Spadki prawie żadne, wody bardzo niewiele w ogóle, bieżącej szczególnie. Maleńki strumyczek Jasionka, poczynający się na łąkach wsi Króle, przepływa przez Jasienicę, Chmielewo i na gruntach wsi Nieskórz wpada do Broku; niewiększa Rypa poczyna się w łąkach wsi Srebrna, łomżyńskiego pow., przepływa przez Łętownicę i na gruntach wsi Przeździecko – Grzymki gm. Warchoły, ostrowskiego pow., wpada do Broczku, również jak Łętówka wypływająca z pastwisk wsi Przeździecko – Jachy i przepływająca przez Łętownicę.” – pisownia oryginału (w nawiasach kwadratowych moje przypisy) za: „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, tom III z 1882r.

 

      Pierwsza znana wzmianka o wsi Jasienica, pochodzi z pierwszej połowy XIII w. Dokładniejszą datę określa się na rok 1239 (około). Jednak nie jest to nic pewnego. Pismo, o którym mowa, to akt potwierdzający stan majątkowy biskupów płockich, spisany z polecenia biskupa Guntera (Conradus, dux Masoviae, possesiones ecclesiae Masoviensis (Plocensis) ad praces Gunteri, eiusdem ecclesiae episcopi, confirmat).

Dokument dotyczy wieku XIII (Datum in Plocsk Anno domini M. CC. III), a widniejąca na nim data to rok 1203. Jednakże, stanowi on wtórną redakcję zapisek, a jego faktyczne powstanie należałoby datować na lata trzydzieste XIII w. Możemy to stwierdzić na podstawie podpisów biskupa Guntera, kasztelana sieradzkiego Wszebora, sędziego Mikołaja oraz cześnika Lasoty widniejących na dokumencie. Podpisy tychże osobistości mogły się znaleźć w dokumencie najwcześniej w roku 1239.

Nie ma jednak powodu kwestionować zawartych w dokumencie danych, które oparto zapewne na starszych zapiskach. Oto stosowny fragment:

 

„…ad Ecclesiam de Brok pertinet Malechino et taberna; item ipsum Castrum Svantsko cum omnibus beneficijs attinentibus eiusdem Castellature et cum biis villis: Visvky, Brochove, Lvcowo, Grodky, Czucicz, Lvbovyc, Vansa, Plonca, Lvnevo, Bogdanc, Godnevycii, Syrane, Benevo, Nurcyno, Vendrzovo, Mocydla, Vysoke, Lessnevo, Coscina, Sydrovo, Syrednica, Milkovo, Gvmniska, Golcovo, Crostcovo, Bracesenyci, Svyetnicza, item alia Svytenicza, Nevoselicza, Neuadovo, Gostcovo, Lamgevo, Cysevo, Besdecce, Osek, Wrone, Jassenicza, Wyssemyrze, Samovo, Przymerze, Barlossniica, item aliut (sic) Grodkovo.”

 

Oprócz Jasienicy wymienione są tu także inne, pobliskie formy osadnicze, które w większości przetrwały do naszych czasów. Są to, m. in. dzisiejsze: Moczydła, Wysokie Mazowieckie, Przeździecko, Szumowo, Wyszomierz, Leśniewo, Czyżew, Andrzejewo (Wrona).

Ogólnie do dóbr pułtuskich, wg tegoż dokumentu, przynależy gród w Święcku wraz z 45 osadami usytuowanymi nad górnym Brokiem i jego dopływami, gród w Broku z 19 osadami i gród w Brańsku z 8 osadami.

 

Jasienica była wsią kościelną, obok której w XVI w. powstał folwark ziemski, a przed II wojną światową pojawiły się także Parcele (Jasienica – Parcele). Wieś powstała w skutek rozparcelowania folwarku Jasienica (207 hektarów), należącego wówczas do Bolesławy Olędzkiej.  

Po III rozbiorze Polski, własność kościelna zagrabiło państwo pruskie. Powstała Ekonomia Jasienicka, która zawiadywała obszarem rządowym. Później włączono je do Królestwa Polskiego. Stąd nazwiska „jenerałów” pojawiające się w cytowanym powyżej „Słowniku Królestwa Polskiego”.

 

W czasie ostatniej wojny światowej, Jasienica znalazła się pod okupacją sowiecką. O dobrobycie przyniesionym ze Wschodu na bagnetach, wypowiadał się Wacław Dąbek, mieszkaniec wsi, słowami:

 

„Przy byłych polskich rządach ludzie skarżyli się, że męczą chłopów podatkami, a teraz jest jeszcze gorzej, wszystko zabierają i poskarżyć się nie ma do kogo”.

 

W czasie wojny, miejscowy proboszcz, Stanisław Falkowski, ukrywał na plebanii rannego żołnierza. Był nim znany historyk i eseista Leon Lech Beynar, znany szerzej pod pseudonimem Paweł Jasienica.