top of page

 

                                     Od Holdaków do Ołdakowskich

 

          Na podstawie dawnych źródeł pisanych, możemy stwierdzić, iż pierwsi przedstawiciele rodu rycerskiego zwanego Ołdakami lub Hołdakami pojawili się na pograniczu Mazowsza i Podlasia, gdzie do dnia dzisiejszego mieszkają ich liczni potomkowie. Jeśli wierzyć etymologom, to nazwisko to pochodzi z języka niemieckiego, od słowa „alt” (dolnoniemieckie „old”), które znaczy „stary”. Na wstępie trzeba zaznaczyć, że w epoce średniowiecza nazwy miejscowości i nazwiska nie były jeszcze unormowane, tak jak ma to miejsce teraz. Tak więc ten sam człowiek, mógł w zapisie nazywać się zarówno Holdak, jak też Hołdak, czy też później Oldak, Ołdak, Oldakowski, czy Ołdakowski. To samo, tyczy się nazw miejscowości, które zapisywane były, jako: Holdaki, Hołdaki, Oldarf, Oldaki, Oldaky i zapewne jeszcze w innych formach.

         Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy przyjąć, że ród Ołdakowskich istniał już na samym początku XIVw. Najstarsza wzmianka, jaką dysponujemy o wsi Ołdaki pochodzi z roku 1417. Zawarta została w dokumencie dotyczącym wsi Dmochy. Z dokumentu tego wynika, że Przecław ze Świerczy oraz Klemens z Ołdaków, zostali obdarowani ziemią przez księcia mazowieckiego. Książę przekazał tymże panom, dwadzieścia włók ziemii (Drusino) nad rzeką Brok, w powiecie nurskim.

        W roku 1422 Boksa i Urban z Karniewa, pieczętujący się klejnotem Dąbrowa, świadczyli w Nowym Mieście przy wywodzie szlachectwa jednego z Ołdakowskich. Innemu z Ołdakowskich, herbu Rawicz Niedźwiadna, w tym samym roku, świadczył Dobiesław z Brzumina.

Już w roku 1482, istniała wieś o nazwie Łętowo Ołdaki (zapisywane m.in., jako Lątowo Ołdaki) w powiecie nurskim, a jej właścicielami byli m.in. bracia Jan, Paweł i Bogusław Ołdakowie.  W tym samym roku, książę mazowiecki Bolesław, zwolnił niejakiego Rosłana Ołdakowskiego, plebana czerskiego z Borowej Woli i jego brata Jakuba (a także ośmiu ich braci stryjecznych) z Łętowa Ołdaków, z „wszelkich ciężarów”, co znaczyło m.in. uwolnienie od płacenia podatków. Tekst został spisany łaciną w Czersku. Jako ciekawostkę podaję fragment:

„1482, in Czersko. Boleslaus Dux Masoviae, consideratis pronis et fidelibus servitiis reverendi Roslaniec de Borowa Wola, plebani Czernensis, impensis, eidem reverendo Roslaniec plebano et Jacobo fratribus germanis, tum Joanni, Paolo, Stephano…”

Wiemy o tym przywileju z akt ziemskich, które przedstawił w 1530r. dziedzic na Gośniewicach (pow. grójecki), Jan Ołdak Gośniewski h. Rawicz. Ów Jan miał 2 synów: Zygmunta i Stanisława. Zygmunt ożenił się z Zofią Boniecką. Swemu synowi nadali imię Jan. Jan pojął za żonę Zofię Rusiecką, z którą miał synów: Franciszka, Jana, Zygmunta i Andrzeja. Trzem ostatnim przekazali rodzice swoją część majątku w Gośniewicach. Jan ożenił się z Anną Kozerską, z którą miał same córki. Córki, które oczywiście wyszły za mąż za przedstawicieli innych rodów szlacheckich, wraz z córką Zygmunta, Marianną dokonały podziału rodzinnego majątku. Tutaj właśnie po raz pierwszy spotykamy się z nazwą tejże wsi. Brzmi ona: Gośniewice - Ołdaki. Zygmunt był też właścicielem części ziem na Lipiu, Zawadach i Budziszynku. W 1685r. część ojcowizny Ołdakowskich w Gośniewicach - Ołdaki została sprzedana na rzecz Staniszewskich. Kolejna część majątku została zastawiona w roku 1723 i ponownie w 1733r. W rezultacie, sprzedano ją w roku 1766, niejakiemu Piotrowskiemu.

W „Herbarzu Polskim” znajdujemy taką oto wzmiankę o Ołdakowskich i należących do nich posiadłościach:

„Jan, syn niegdy Marcina, z żoną Agnieszką z Żebrowskich, sprzedali 1692 r. części w Dzbanicach-Wielkich i Pogorzelcu Ołdakowskiemu. Z ich dzieci: Bartłomiej ma 1716 r. sumę na Brolinie; Tomasz pokwitowany 1722 r. z sumy przez Żebrowskiego, a Floryan w 1725 r. kwituje Poniatowskiego. Łukasz, zmarły przed 1699 r., z żony Ewy Ołdakowskiej, zostawił córki: Jadwigę, żonę Pawła Pilichowskiego, skarbnika liwskiego, która części swe w Dzbanicach-Wielkich, Dzbanicach-Starusze i Obrębie odstąpiła Tomaszowi Ołdakowskiemu”

       Nasze strony zamieszkiwali Ołdakowscy jeszcze wcześniej, bo w roku 1463 wzmiankowani są, jako współwłaściciele Gostkowa. Być może to właśnie od nich przejęli w latach późniejszych tę część majątku założyciele klucza wsi Godlewo, mianowicie Godlewscy h. Gozdawa?

Według „Polskiej Encyklopedii Szlacheckiej” pierwsi Ołdakowscy ściśle byli związani z rodem Łętowskich (Łętów Łomżyński), co tłumaczyłoby nazwę miejscowości Łętowo -Ołdaki. Z tej linii rodu Ołdakowskich, pochodził między innymi miecznik drohicki, Stanisław Michał Ołdakowski (zm. 18 czerwca 1692 r.).

Znany badacz genealogii Ignacy Kapica Milewski, tak pisze o właścicielach Łętowa Ołdaków:

„Ołdakowscy z ziemi nurskiej przenieśli się do ziemi bielskiej, gdzie dobra rozmaite i urzędy różne posiadali i posiadają, a ich dawne nazwisko Ołdak, i z tegoż samego domu teraźniejszymi czasy Melchior Ołdakowski sędzia ziemiański ziemi bielskiej posłem na sejm teraźniejszy grodzieński, a Stanisław Ignacy Ołdakowski podstarostą i sędzią grodzkim wąssowskim, stryj rodzony wyżej wspomnianego Melchiora Ołdakowskiego”.

Ponoć właśnie z ziemi bielskiej, a dokładniej z parafii goniądzkiej pochodzi ród Świerzbińskich herbu Rawicz, z którym utożsamiali się również późniejsi Ołdakowscy. Tutaj też byli właścicielami majątku Świerzbienie. Ci sami Ołdakowscy, na co wskazują dokumenty z XVI w, zgłosili swe roszczenia względem majątku Woźna (obecnie Woźnawieś) koło Rajgrodu, który jak twierdzili należał do ich przodków, nazywanych wówczas Hołdakami (Ołdakami). Chodziło tu o właścicieli wsi jeszcze z wieku XV, a dokładniej o jej założyciela, którym był Maciej Ołdak h. Rawicz. Maciej otrzymał wieś w zamian za obowiązek przewożenia korespondencji z Rajgrodu do Goniądza. Stąd też nazwa wsi – Woźna (Woźna Wieś).  Późniejsi potomkowie Macieja, których część nazywała siebie, od nazwy miejscowości, Woźnieńskimi lub też przez wzgląd na założyciela wsi Maciejewiczami.  Cóż, dociekania majątkowe Ołdakowskich, względem ziemi przodków, wydają się mieć uzasadnienie. Ołdakowscy twierdzili, że jako młodzi ludzie odeszli z domu rodzinnego, aby szukać szczęścia w świecie, a tymczasem, kiedy rodzice zmarli w samotności, ich dobra zostały bezprawnie zagarnięte przez rodzinę Sakiewiczów. Trzeba tu dodać, że kluczowe znaczenie miały tu zeznania świadków, a także zdanie właściciela dóbr goniądzko – rajgrodzkich, Mikołaja Mikołajewicza Radziwiłła, namiestnika bielskiego, podczaszego Wielkiego Księcia Alexandra i późniejszego kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego, który miał spór rozstrzygnąć.

Ołdakowscy dopięli swego i odzyskali ojcowiznę. Prawdopodobnie nie chcieli jednak mieszkać w okolicy i zamienili Woźną Wieś na zupełnie nowe grunta, wspominanego już majątku Świerzbienie (obecnie w Gminie Mońki). Stąd też kolejna forma nazwiska, którą przyjęli Ołdakowscy, nazywając się od teraz Świerzbieńskimi, a w czasie późniejszym Świerzbińskimi. 

        W „Herbarzu Polskim” odnajdujemy wzmianki o Ołdakowskich w pow. Garwolińskim, gdzie Zofię Głoskowską h. Przerowa poślubił w 1642r. Erazm Ołdakowski; w Kamieńczyku (Kamieńczyk Wielki) koło Nura w rodzinie Kamieńskich h. Rawicz, gdzie byli prawdopodobnie właścicielami części majątku; w rodzinie Kossakowskich h. Ślepowron, gdzie potomkowie Ołdakowskich mogli być właścicielami części takich wsi jak: Przytka, Podgajka, Studzienice, czy Żerdź; w rodzinie Semenowiczów na Wołyniu, gdzie Stefan pojął za żonę Martę Ołdakowską, z którą miał syna Iwana, dziedzica na Watynie i Watyńcu; w Ładach koło Zambrowa, gdzie wnukiem Katarzyny Ołdakowskiej był w 1623r. Michał Łada, rotmistrz królewski; w Goniądzu, gdzie za panowania Augusta III „przyznane zostało dożywocie Katarzynie z Ołdakowskich, żonie Franciszka Kramkowskiego, łowczego bydgoskiego, na wójtostwie goniądzkim”.

Z Ołdakowskimi „procesuje się” w roku 1590 Helena Bakowiecka, w której imieniu występował stryj Bazyli Fedorowicz.

Kolejna wzmianka odnosząca się do Ołdakowskich związana jest z braćmi Buszyńskimi, synami Jerzego Buszyńskiego, którzy „procesują się 1646r. z Ołdakowskim o Mały Buszyniec”.

       Ołdakowscy zamieszkiwali również na terenie Pieńków. W spisie płatników dziesięciny figuruje Wincenty Przeździecki, który płacił ten podatek również w imieniu współwłaściciela Pieńków Wielkich, Ignacego Ołdakowskiego. A tak naprawdę to nie płacił, gdyż obok nazwiska Ołdakowskiego figuruje wpis „abjuravit”, czyli w wolnym tłumaczeniu z łaciny: „nie wykazał dochodów do opodatkowania”. Wpłacanie, co 10 grosza przychodu z dóbr szlacheckich i co 20 z dóbr kościelnych uchwalił w roku 1789 Sejm Czteroletni w Warszawie. Polski szlachcic oczywiście nie był chętny do płacenia kolejnego podatku, więc często gęsto po prostu oszukiwał skarb państwa i składał fałszywe zeznania podatkowe. Nie chcę tu oczywiście zarzucać tego czynu Ignacemu Ołdakowskiemu, ale był to wówczas proceder powszechny i to, że zainteresowany nie wykazał dochodów, z których musiał odprowadzić podatek, nie musiało wcale oznaczać, że takowego nie miał. W sumie, do tej pory wiele się nie zmieniło w tej kwestii.

         Na mapie naszego regionu, przedstawiającej stan rzeczy z XVI w. widnieje wieś o nazwie Oldarf (Ołdak); to dzisiejszy Grodzick Ołdaki [Nazwy Grodzisk Ołdaki używano jeszcze w XVIII w, kiedy to zmieniono jej pierwszy człon na Grodzick. Nazwa ta pochodzi od miejsca, w którym znajdował się niegdyś gród (grodzisko). Mogło być także jeszcze inne pochodzenie owej nazwy, ale ciężko to teraz rozstrzygnąć]. Dziedzicami tej wsi byli: Aleksy, Jakub, Michał i Stanisław Ołdakowie, a pieczętowali się herbem Rawicz. Klejnot ten przejęli prawdopodobnie od rodziny Wolskich (Wola Kotowa), u których występują w licznych dokumentach rodowych. 

„Polska Encyklopedia Szlachecka” wskazuje na fakt używania przez Ołdakowskich herbu Gozdawa. Być może jest to skutkiem koligacji rodzinnych z Gostkowskimi h. Gozdawa lub z licznie występującym na tych samych terenach rodem Godlewskich herbu Gozdawa. Tłumaczyłoby to w jakiś sposób pochodzenie gałęzi rodowej Ołdakowskich spod h. Gozdawa. Z dokumentów z 1576r. można dowiedzieć się, że Ołdakowscy herbu Gozdawa osiedlili się na ziemi zakroczymskiej. Tam to, niejaki Jan Ołdakowski, płacił podatek za wsie: Ołdaki Większe i Ołdaki Mniejsze.

Mniej więcej w tym okresie dziejów, Ołdakowscy pojawili się także w nadbużańskich Rytelach (Rithelie). Miecznikiem drohickim w 1669r. był Maciej Ołdakowski z Ryteli. Na początku XVIII w. z pewnością byli już współdziedzicami Ryteli. Część dóbr należała do Michała Ołdakowskiego, miecznika drohickiego ( 1712r. ) i podstolego podlaskiego ( 1731r. ). Po Michale dziedziczył jego syn Franciszek, a po nim wnuk Michała Józef, który „pisał się” jako dziedzic dóbr Rytele Olechny i Sucha Wólka. Pod koniec XVIII w. niektórzy Ołdakowscy z tego terenu nazywali siebie Rytelami („de Rytel”) i byli współwłaścicielami m.in. Rytelów Dwór, Rytelów Olechny, Ceranowa Dwór i Zawadów.

W rejestrach sądowych z lat 1713 – 1729 figuruje proces sądowy dotyczący sporu Franciszka Ołdakowskiego i Andrzeja Rytela, przeciwko Walentemu Niepiekło. Prawdopodobnie Ołdakowscy dziedziczyli również na części majątku Niepiekło. Mogli nazywać siebie zarówno Ołdakowskimi, jak i Rytelami.

       Ks. Paweł Rytel opisuje jedną z historii związanych z rodem Ołdakowskich zamieszkujących tę okolicę szlachecką. We dworze Franciszka Ołdakowskiego w Jagodniku, w drodze do Gdańska gościł starosta budziszewski o nazwisku Tarczyński, któremu podczas pobytu zaginęła diamentowa spinka pod szyję o znacznej wartości. Kiedy mimo poszukiwań spinki nie udało się odnaleźć, atmosfera stała się… nieciekawa. Franciszek postanowił zwrócić się z prośbą do najwyższej instancji i udał się do Sanktuarium Miedzneńskiego, które słynęło z cudów dokonywanych przez Matkę Bożą. Tam też powierzył swoje zmartwienie. Kiedy wracając z Gdańska Tarczyński ponownie zatrzymał się u Ołdakowskich, nieoczekiwanie odnaleziono spinkę między deskami krzesła, na którym siedział. Zdarzenie to zapisano 14 września 1727r. w „Księdze cudów” Sanktuarium Matki Bożej w Miedznej. 

           W XV w. wyłoniła się kolejna już wioska należąca do rodu Ołdakowskich. Nazywano ją Ołdaki Polomid, a zapisywano także, jako Ołdaki Połomyia (Ołdaki Połomia), czyli dzisiejsze Ołdaki Polonia. Nazwa wskazuje na to, że w owym czasie jej współwłaścicielami mogli być także przedstawiciele rodu Połomskich. Mianem „połomia” określano kiedyś „las z połamanymi drzewami”. Już w XVI w. właścicielami wsi zostali Połomscy herbu Pobóg, którzy dziedziczyli również w Rykaczach, Konopkach, Grzymałach Połomia i Ładach Borowych koło Zambrowa. W Ołdakach Połomii dziedzicami byli Mikołaj, Jan i Wawrzyniec Połomscy. Obszar ziemi należącej do wsi był dosyć duży i wynosił około 18 włók.  W XVII w. Ołdakowscy ponownie stali się właścicielami wsi, jednak współdziedziczyli ją z innymi rodami szlacheckimi. Stracili także swoje dziedzictwo we wsi Grodzisk Ołdaki, gdzie zadomowili się Zarembowie herbu Zaremba, a później także Załuscy herbu Kościerza. [W roku 1783 współwłaścicielami ziemskimi Ołdaków Polonii byli obok Ołdakowskich także: Dąbkowscy, Godlewscy, Lipscy, Nagórkowie, Przeździeccy, Wystyńscy i Żelazowscy.]

W 1697r. Józef Ołdakowski, miecznik drohicki, wraz z braćmi złożył swój podpis pod elekcją Augusta II Mocnego. Miał synów: Wacława i Ignacego, żonatego z Dorotą Obrębską, którego wymienia się w roku 1737, jako dziedzica dóbr Bolędy (Zaręby Bolędy).

Z tego okresu pochodzi umowa zawarta między Teresą Świerżewską a Stanisławem Ołdakowskim, miecznikiem drohickim.  Wynika z niej, że Ołdakowski stał się współwłaścicielem dóbr Zaręby Kościelne. Oto jej treść:

„Umowa między Panią Teresą pozostałą małżonką niegdy szlachetnego Nikodema Świerżewskiego matką y Panem Wawrzyńcem Świerżewskim synem z przytomnością matki swoiey także Pana Łukasza Godlewskiego Pana Świerżewskiego lat iedenaście mającego wujem y opiekunem assistencya z jednej a Panem Józefem Stanisławem na Ołdakach Ołdakowskich miecznikiem ziemi drohickiej z drugiej strony pewny a nieodmienny kontrakt w ten niżey opisany sposób stanął.

Ja mianowana Jejmość Pani Świerżewska z synem swoim będąc wielkim niedostatkiem y potrzebami już dla teraźniejszego w tym roku nieurodzaju, dla częstych przechodów y gęstym roznym woyskom kontrybuciami przyciśniona potrzebą, ni mając innego sposobu do opłacenia dóbr swoich y pożywienia samey siebie nie chcąc synowi swemu znacznej czynić krzywdy y fortuny Jego znacznie nie naruszając tylko na gorącą potrzebę swoię u Imć Pana Miecznika Drohickiego krowę z cielęciem y owiec dwoie y summy złotych sześćdziesiąt pięć zaciągu a to takim sposobem iż Jejmość Pani Świerżewska zawdzięczając wszelkie dobroczynności y za ochronę od różnych żołnierzy dobra syna swego a prawa swemu podległe na wsi Zarębach Kościelnych, alias zupełną część na którey dla oppressyey sąsiad swoich zsiedzieć się niemogąc ze wszystkimi onychże przyległościami, budynkami, pożytkami, nic a nic sobie ani sukcesorom swoim niezostawując daje, daruje i sumą od nieboszczyka meżą swego na Zarębach mającą na dobra Kępiste teraz synowi swemu służące przenosi, to jest złotych trzysta, a zaś Pan Miecznik Drohicki pomienionemu Panu Wawrzeńcowi Świerżewskiemu synowi na Zarębach Kościelnych Dziedzicowi, dobra swoje wszystkie na Kępistych Borowych części od różnych osób nabyte z budynkami ze stodołami także ze wszystkemi pożytkami i przyległościami prawem puł dzisiejszy dzień służące sobie także daje, daruje ni a nic sobie ani sukcesorom swoim nie zostawując oprócz budynku w którym Pan Kempisty Tadeusz Magdasik mieszka, aże dobra na Zarębach Panu Miecznikowi puszczone z wynalazku przyjacielskiego, tedy Pan Miecznik Drohicki summę wyżej wyrażoną Panom Świerżewskiem matce z synem wypłacił, z której wypłaconej waruje sobie Pan Miecznik Drohicki że jeżeliby jaką miał puszczoney od kogo przeszodę, tedy Jejmość Pani Świerżewskiej matce z synem swoim powinni bedą który kontrakt oblatowywać w grodzie nurskim obiedwie strony asekurują się y takowey wagi y waloru chcą mieć, iakoby iuż był robrowany, w niczym w żadney kondycii naruszyć nie powinni pod zakładem złotych pieciuset polskich.

Działo się w Rostkach 26 kwietnia 1709.”

         „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” podaje istnienie w naszej okolicy trzech osad o nazwie Ołdaki, o łącznej powierzchni 5 mórg. Również trzy wymienia I. K. Milewski. Oprócz Ołdaków Polonii i Grodzicka Ołdaków są to Ołdaki Magna Brok (Ołdaki Wielkie Brok). „Słownik Geograficzny” wymienia także Ołdaki (wieś i folwark) w powiecie pułtuskim, w Gminie Kozłowo (obecnie Gmina Gzy), graniczące z miejscowością Kęsy Wypychy:

„ Na granicy wsi K. i Ołdaki ku południowej stronie znajduje się cmentarzysko stare zwane Żalka, 200 prętów kw. rozl., przez tamecznych mieszkańców od najdawniejszych czasów szanowane. Nie śmieją go użytkować, nie zasiewają, nie orzą, gdyż są przekonani, że tam leżą kości ich naddziadów.”

Chodzi tu chyba o Ołdaki Stefanowo, bo tak właśnie brzmiał drugi z członów jednej z tych wsi. W 1827r. było tam 11 domów i 92 mieszkańców. W 1875r. odnotowano także istnienie  „wiatraka” oraz 14 budynków drewnianych. Majątek miał wtedy obszar 414 mórg.

Ołdaki Polonia w tym czasie podzielone były na wieś szlachecką oraz należącą do chłopów pańszczyźnianych, włościańską. W roku 1827 znajdowało się tu 17 domów i zamieszkiwało  107 mieszkańców. Grodzick Ołdaki stanowiło wówczas 7 domów i 47 mieszkańców. 55 lat później Grodzick Ołdaki powiększył się o 2 domy, ale liczba mieszkańców nieznacznie zmalała. Za to o kilka osób wzrosła liczebność Ołdaków Polonii. Według „Słownika Geograficznego” istniał tu także młyn (wiatrak). 

W 1921 roku w Ołdakach Polonii naliczono 26 domów, które zamieszkiwało 125 mieszkańców. Grodzisk Ołdaki natomiast, to 12 domów z 67 mieszkańcami. Tak więc, jak widać, wojna polsko - bolszewicka nie miała większego wpływu na rozwój tych wsi. Za to zginęli w niej, również przedstawiciele Ołdakowskich, a m.in.: Ołdakowski Wawrzyniec (szeregowy w 33 pp.) – zginął w miejscowości Bielsko 18 III 1920r., Ołdakowski Antoni (szer. w 22 pp.) – zginął w Horystawicach 31 III 1920r., Ołdakowski Stanisław (szer. w 21 pp.) – zginął w Wilnie 26 VI 1920r., a także strzelec z 52 pułku strzelców, Feliks Ołdak, który poległ we Lwowie 30 III 1920r.

W okresie międzywojennym Ołdaki Polonię zamieszkiwało także 5 osób wyznania ewangelickiego. Byli to zapewne koloniści niemieccy, którzy pojawili się w naszych stronach pod koniec XVIII w. Był tutaj zakład szewski należący do niejakiego J. Jaskólskiego i „wiatrak” E. Przeździeckiego. Tak więc, można by już nazywać Ołdaki Polonię, mianem rozwijającej się osady wiejskiej. Administracyjnie należały do Gminy Szulborze Koty. Ołdaki Magna Brok (wówczas O. Magnabrok) należały do Gminy Dmochy Glinki, parafii czyżewskiej. W 1827r. było tu 14 domów i 87 mieszkańców. „Słownik Geograficzny” wymienia także niewielką wieś szlachecką o nazwie Ołdaki Mazury w parafii czyżewskiej, w której znajdowało się w 1827r. 2 domy i 13 mieszkańców. Poza tym na kartach „Słownika” odnajdujemy dużą, szlachecko – włościańską wieś Ołdaki w Gminie Rzekuń nad Narwią, która w roku 1866 miała obszar 890 mórg. Większość jej powierzchni zajmowały grunta orne, łąki i pastwiska oraz 295 morgowy las. Obok wsi znajdowała się także osada wiejska, którą również nazywano Ołdakami. Folwark na tych dobrach został rozparcelowany w roku 1882. Wiadomo też o wsi Ołdaki w powiecie białostockim, w Gminie Przytulanka oraz osadzie młyńskiej o nazwie Ołda koło Różana. Osadę stanowił zaledwie 1 młyn. „Słownik Geograficzny” podaje:

„...młyn Ołda nad rz. Gorzkiewką; w 1842r. wypuszczony przez skarb w wieczystą dzierżawę Nowińskiemu za 86 rs. 74 kop.”

Jednakże o młynie Ołda można doszukać się wzmianek dużo, dużo wcześniej. Mianowicie w roku 1614 Andrzej Łempicki h. Junosza, podstarości warszawski, wniósł do sądu akt protestu właśnie o młyn Ołda. W późniejszych dokumentach rodu Łempickich pojawia się także nazwisko Ołdakowskich. 

      W różnego rodzaju dokumentach odnaleźć można wzmiankę o Ołdakach, które stanowią część wsi Kury w Gminie Tłuszcz. W grudniu 2009r. Rada Gminy podjęła uchwałę mającą na celu zamianę statutu Ołdak z „części wsi” Kury na osobną „wieś”.

W starych dokumentach można się także natknąć na wieś o nazwie Ołdaków ( być może autor zapisu miał na myśli, że należy do rodu Ołdaków ?), do której należy „8 osad z gruntem m. 108”. Jest to kolejna część wyżej wspomnianej wsi Kury, albo zupełnie inna osada. W każdym bądź razie osada ta położona była w pobliżu Łochowa i przynależała do dóbr Jadowa.

Warto także wspomnieć o wsi Ołdakowizna, której założycielami albo byli Ołdakowscy, albo dziedziczyli w tym miejscu przed powstaniem osady. Była to niegdyś osada młyńska w powiecie radzymińskim. Budowano tu młyny wodne. W 1827r. znajdowało się tutaj 11 domów i 120 mieszkańców. Ołdakowizna wchodziła w skład majątku Dobre należącego pierwotnie do rodziny Dobrzynieckich, ale w roku 1879 została od niego odłączona. Odłączono przynajmniej znaczną część, bo kilka osad o łącznej przestrzeni 69 mórg, a wiadomo, że jakiś czas wcześniej Ołdakowiznę stanowiło 10 osad zajmujących 261 morgów gruntu.

Przy spisie dóbr rządowych Różana odnajdujemy zapis dotyczący 7 morgowej osady młyńskiej o nazwie Olda. Jest to zapewne wspomniana już Ołda nad rzeką Gorzkiewką, z tym że mamy tu do czynienia z niewielką rozbieżnością w zapisie nazwy („Olda” – „Ołda”). Prawdopodobnie jest to także jedna z osad młyńskich należąca do Ołdakowizny.

          Byli też Ołdakowscy współwłaścicielami majątku Gąsiorowo koło Małkini. Pod koniec XVIII w. dziedziczył tam Ksawery Ołdakowski, a większa część dóbr należała do rodziny Apoznańskich. Potomek tegoż Ksawerego, Karol Ołdakowski był tu dziedzicem jeszcze w roku 1858. Należała do niego wieś Gąsiorowo, oraz folwark o tej samej nazwie. Do dóbr należał także „wiatrak”.  Na kartach „Słownika Geograficznego” możemy wyczytać o majątku Gąsiorowskim m.in.:

„Obecnie G. zawiera przestrzeni wszystkiego razem 1181 m. miary nowopolskiej, mianowicie: pola ornego 376 m., łąk 132 m., pastwisk 31 m., lasów 568 m., wód 41 m., granice i drogi 22 m., ogród fruktowy i warzywny 10 m., pod zabudowaniami 2 m.; największa przestrzeń ziemi znajduje się pod lasami, w których prowadzi się gospodarstwo wysokopienne w kolei 90-letniej z podziałem na 30-letnie okresy. W tym celu lasy podzielone są na 3 okręgi nierównej wielkości, stosownie do położenia, wieku drzewostanów i urodzajności gruntu, mającego wpływ na wydajność masy drzewnej”.

Na koniec mądra nauka jednego z mieszkańców ówczesnych Ołdaków - Polonii o sposobie zwracania się do poszczególnych warstw społecznych,:

„Jmć pan Ołdakowski nauczał młodych takiej polityki: Gdy kto łże, zawsze mu powinieneś w oczy powiedzieć, łgarstwo jest bowiem rzeczą szpetną która i temu ubliża, kto go słucha, a udaje że wierzy weń. (...) Tak więc, gdy chłop łże, to mów mu prosto z mostu „Łżesz bratku". Gdy szlachcic łże, to powiadaj mu „Kłamiesz acan dobrodziej, pływasz po piasku, polujesz lub farbujesz" Gdy magnat łże, to mów tak „Jaśnie wielmożny pan drukujesz, malujesz, ozdabiasz, haftujesz, złocisz, przejdziesz, snujesz, nakrapiasz, barwisz, żeglujesz lub zjechałeś z gościńca niechcący ".

       Z czasów bardziej nam bliskich, wspomnę jeszcze o ur. w 1918r. Józefie Zawistowskim z Ołdaków – Polonia. Po kampanii z 1939r. przedostał się do Rumunii, a stamtąd do Francji. Niestety, Francuzi nie pałali chęcią walki w Hitlerem i Polacy skierowali się do Wielkiej Brytanii, wraz z nimi Józef Zawistowski, który otrzymał przydział do 305 Dywizjonu Bombowego. Brał udział w ponad 20 lotach bojowych. Zginął podczas jednej z takich wypraw. Pośmiertnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari.

       Obecnie nazwisko Ołdakowski/a najczęściej występuje na terenie: Warszawy (ok. 170 osób); Zambrowa (ok. 120 osób); Wysokiego Mazowieckiego (ok. 80 osób); Grajewa (ok. 80 osób); Ostrowi Mazowieckiej (ok. 70 osób); Sokołowa Podlaskiego (ok. 60 osób).

Nazwisko Ołdak występuje w Polsce 2187 razy. Największa liczba osób o tym nazwisku zamieszkuje na terenie Wołomina (774 osoby), Warszawy (380 osób), Mińska Mazowieckiego (187), Węgrowa (68 osób) i Wyszkowa (33 osoby).

Jednocześnie nie zaginęła jedna z najstarszych odmian nazwiska tego rodu. W naszym kraju nadal zamieszkują osoby o nazwisku Hołdak. Jest to zaledwie 96 osób, z czego większość mieszka w Warszawie, Grodzisku Maz., Nowym Dworze Maz. i Pruszkowie.

 

 

Powrót

do góry strony

Powrót

do góry strony

Podpis jednego z Ołdakowskich pod dokumentem z początku XVIIIw.

bottom of page