10 pułk ułanów - cz.I
„A rozkazów, kto nie słucha?
to dziesiąty pułk Obucha.”
10 Pułk Ułanów zwany Litewskim utworzony został 8 VI 1831r. w Sejnach. Jego organizatorem i pierwszym dowódcą został kapitan Stanisław Miłaszewicz. Już drugiego dnia po sformowaniu pułk wyruszył na front powstania listopadowego. Chrzest bojowy przeszli ułani 26 VI pod Bieczami, kiedy to zostali zaatakowani przez oddział rosyjskiego gen. Helfereicha. Po zaciętych walkach, pułk został odrzucony na dalsze pozycje i znalazł się w składzie oddziału gen. Franciszka Rohlanda i Józefa Szymańskiego. W nocy z 10 na 11 lipca, na Polski obóz napadli Rosjanie. Z trudem zdołano odeprzeć atak. Kolejne starcie miało miejsce pod Nowym Miastem 14 i 15 lipca, a dzień później oddział przekroczył granicę Pruską i został internowany. Takie były początki...
W 1918 roku, po 123 latach niewoli Rzeczpospolita zaczęła się odradzać. Jednym z zasadniczych elementów „nowego” państwa były powstające ochotnicze oddziały Wojska Polskiego. Wśród nich, na przełomie listopada i grudnia, na terenie XIII Łomżyńskiego Okręgu Wojskowego w Czyżewie sformowano Szwadron Bielsko – Mazowiecki pod dowództwem porucznika Wiktora Jakubskiego. W Łochowie w tym samym czasie powstał Szwadron Ułanów Województwa Siedleckiego por. Witolda Ogrodzińskiego. Na rozkaz Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego zaczęto organizację 12 Pułku Ułanów, który 30 XII 1918r. otrzymał numer 10, a w styczniu 1919r. w jego szeregi wcielono także szwadron z Łochowa. Pierwszym dowódcą pułku został płk Władysław Obuch-Woszczatyński.
W miarę osiągania gotowości bojowej poszczególne szwadrony pułku wysyłane były w rejony napierających wojsk bolszewickich. Miały one zasilić Dywizję Litewsko – Białoruską. Pierwsze walki miały miejsce już w lutym, kiedy to odbyła się potyczka z 3 Brygadą Strzelców Dywizji Zachodniej w Mostach nad Niemnem.
We wrześniu zaczęły się walki pułku w pełnym składzie. Przez cały okres trwania walk, ułani niepokoili przeciwnika częstymi wypadami, podczas których zdobywali liczne zapasy broni i wyposażenia. Walczyli pod Nowojelnią, Wyłkowyskiem, Świsłoczą, w Puszczy Białowieskiej, pod Czeremchą i wielu innych miejscach. 3 marca 1920r. udanym manewrem na Kalenkowicze i Mozysz, uniemożliwili przeprawę przez Ptycz, co zaowocowało zdobyciem Domanowicz. Ósmego maja Pułk doszedł do Dniepru i obsadził stanowiska nad jego brzegiem, jednak gwałtowna ofensywa nieprzyjaciela zmusiła go do odwrotu.
W związku z planowaną kontrofensywą, która przeszła do historii, jako „cud nad Wisłą” 10 Pułk przydzielono do Grupy „Dolna Wisła”. W jej składzie brał udział w bitwach pod Górą i pod Staroźrebami.
W połowie września 1920r. pułk przewieziono do Grajewa. Następnie wszedł on w skład Grupy gen. ppor. Edwarda Rydza – Śmigłego. Ofensywę 2. Armii, do której należał pułk zatrzymało zawieszenie broni (15 X 1920r.).
Podczas wojny polsko – bolszewickiej pułk odniósł takie sukcesy jak; wzięcie do niewoli ośmiuset jeńców, sztab brygady, kilka sztabów pułkowych. Zdobyto kilkaset koni, ponad 1000 karabinów, kilka lokomotyw, 150 wagonów z prowiantem, liczny sprzęt łącznościowy i amunicję.
30 XII 1920r. oddział zmienił czasowo nazwę (do 25 I 1921r.) na Lidzki Pułk Ułanów. Po dwóch latach przeniesiony został do Białegostoku. Ponieważ część tamtejszych koszar zajmowała składnica, 3 i 4 szwadron skierowano do Grajewa (cały pułk znalazł kwaterunek w Białymstoku dopiero w 1925r.). Dla szeregowych analfabetów utworzona została szkoła podstawowa. Założono nawet teatr wojskowy i Koło Sportu Konnego 10 Pułku Ułanów, dzięki któremu ułani mogli szkolić swe umiejętności, a zarazem zdobywać liczne nagrody na konkursach ogólnokrajowych. W 1930r. powstało Koło Strzeleckie 10 Pułku Ułanów, w ramach którego rozwijano strzelectwo sportowe. 22 IV 1933r. Pułk brał udział w defiladzie zorganizowanej z okazji XIV rocznicy wyzwolenia Wilna z rąk bolszewików. Defiladę przyjmował Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski. W tym samym roku na terenie powiatu Wysokie Mazowieckie zorganizowano szwadron Polskiego Wojska Konnego, którego dowódcą mianowano rotmistrza rezerwy 10 Pułku Witolda Jakubskiego. W Czyżewie powstał III szwadron pod dowództwem porucznika rez. K. Wasilewskiego, oraz IV pod komendą plutonowego rez. J. Nowickiego.
W roku 1935 powołano do życia Wojskowy Klub Sportowy 10 Pułku Ułanów. Żołnierze mogli w ramach Klubu rozwijać sprawność i doświadczenie z zakresu wyszkolenia kawaleryjskiego. Pułk posiadał także pluton trębaczy i własny marsz skomponowany przez kapelmistrza Józefa Pyszkowskiego.
Wieczorem 23 VIII 1939r. dotarł do pułku rozkaz mobilizacji na godzinę 4.00 dnia następnego. Według teczek z planami mobilizacyjnymi Pułk nadal wchodził w skład Podlaskiej BK (Brygady Kawalerii). 25 VIII o godz. 22.00 Pułk ruszył w nocnym przemarszu w kierunku Zawad nad Śliną, gdzie dotarł o świcie dnia następnego. Kolejnej nocy przemieścił się do rejonu Olszewo – Góra, gdzie otrzymał zadanie zorganizowania obrony stałej.
Dziesiątacy, wraz z Podlaską BK w ramach planu „Z” przydzieleni zostali do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”, którą dowodził gen. Czesław Młot – Fijałkowski. Brygada otrzymała za zadanie osłonę koncentracji w rejonie Łomży 18 Dywizji Piechoty, dowodzonej przez płk Stefana Kosseckiego; rozpoznanie i opóźnianie natarcia nieprzyjaciela na kierunku Szczuczyn – Łomża i Kolno – Łomża; wykonanie rozpoznania na terenie Prus Wschodnich.
I IX 1939r. wojska niemieckie przekroczyły granice Polski. Zaczęła się II Wojna Światowa.
