Morowe Powietrze

Jakie pojęcie i jakie porady i recepty na zarazę mieli nasi przodkowie? Puszczanie krwi, wystrzeganie się biegania, bagien, cmentarzy, kobiet w okresie menstruacji (czego, jak zaznacza autor nie wystrzegali się Włosi, stąd tragiczne skutki zarazy właśnie tam, we Włoszech), to tylko niektóre zabiegi dopuszczalne podczas „morowego powietrza”.

Poradnik, którego fragment poniżej prezentuję pochodzi z roku 1679 i poświęcony jest „Iasnie Wielmoznemu I.M.P. Ianowi z Bnina Opalenskiemu, Woiewodzie Brzeskiemu, Kuiawskiemu, Generalowi Wielgopolskiemu, Panu P.M. Miłosciwemu y Dobrodziejowi, & c.”.

Autor, Marcin Jerzy Sokołowski przy opracowywaniu swojego poradnika na temat zarazy, korzystał z różnych źródeł, przede wszystkim niemieckich.

Oczywiście nie zalecam stosowania się do porad ówczesnych medyków, ale warto zapoznać się z tą nauką, jako ciekawostką z lat, kiedy morowe powietrze zabijało ludzi masowo i regularnie, co jakiś czas. Podobnie rzecz się ma i teraz. Co kilka lat wybucha jakaś epidemia.

Autor zamieszcza także różne diety, które można stosować podczas zarażenia, albo żeby się go ustrzec, więc… jeśli ktoś chce skorzystać…

„Rozdział X.

Iakim sposobem ludzie się strzec maią pod czas

Morowego Powietrza.

Naprzod potrzeba się za chorych z pilnościo modlić do P. Boga / a potym każdy według możności swoiey ochote iałmużno pokazać także czeladzi y dzieciom nie dopusczać po ulicach / y po domach biegać / bo łacno się może zarazić / gdy choć tylko przez złe mieysce / albo wedle niego podlane przeydzie / iużże dostanie gościa iadowitego.

Zaś gdy natrafi człowiek na feminam menstruatam, kiedy y ta iest ile tyle iadem zarażona / tedy na ten czas zabiia / jako basiliscus oczami swoimi na kogo tylko weyzrzy. a kiedy człowiek przez ulice tylko idzie / a że go taż białogłowa zarażona obaczy oczyma swemi / tedy iużże zaraz będzie zapowietrzony od samego wzroku iey. Chyba że ten człowiek na ten czas miałby przy sobie herbam chelidoniae, co iaskołczym zielem zowią / tedy mu taka białogłowa nic oczyma

swemi nie zaszkodzi: bo to ziele ma osobliwie swoie sygnature / gdyż ma w sobie iakoby czerwony sok / iakoby menstruum. O tym też Galenus rozumiał / gdy o tym korzeniu powiadał / że iest pożyteczne na złe oczy / to iest / białogłowie / a potym według rozumienia Galenusa / insi Medycy przyszedszy / warzyli to ziele z korzeniem / a tak ludziom oczu bolących na oczy przykładali / spodziewając się chore oczy tym uleczyć. Lecz daleko zbłądzili y zawiedli się / bo Galenus był tey intencyey / leczyć złych / iadowitych / y zarażonych oczy feminae menstruatae & infectae, a nie tych bolących / czerwonych / gorących / z głowy na oczy zspadaiących humorow. Naostatek przestrzegam żeby po iedzeniu zaraz nie sypiać.

Przestrzegać też trzeba / a żeby się nie upiiać / chleb ciepły do domow nie nosić / żadney cebule nie iadać / bo te iad do siebie ciągno / w wieczor zawsze od pułnocy mieszkanie przewiewać / bo ten wiatr iest nayzdrowszy y przewiewaniem swoim złe powietrze precz odgania. Nie zawadzi też okna ieszcze od wschodu słonca otworzyć / ale w ten czas kiedy pogodna chwila y wesoła / także y o pułnocy. z południa wiatr iest naygorszy bo iest przyczyno powietrza morowego. Na noc zaś okna maią bydź zawarte / bo wiatr względem wilgotności iest bardzo szkodliwy / a nie otwierać aż słońce dobrze wznydzie / a tak potym dobrze wykurzyć gmachy. Przetoś zdrową iest człowiekowi przemieszkiwać na powietrzu swobodnym wiatrem na pułnocy przewiewającym. Także będąc daleko od mieysc smrodliwych wodnistych / bagnistych / ieziornych / mokrzystych / stawow starych / y wszelakich wod stojących / z ktorych ustawicznie ciągno się wilgotności zmrodliwe / ktore powietrze każą / a za przyczyną rozmaitych niemocy ludzkich. ci też / którzy odnawiajo stawy stare / a nowe czynio / są zaboycy wielu ludzi / y psują mieysca górzyste / ktore ku pułnocy są nayzdrowsze / ku mieszkaniu; ten też dom w którym mieszkać będziesz / niech będzie daleko od cmentarzow / od mieysc gdzie woły biią / y mięso przedają / od garbażow / od kuśnierzow / od mydlarzow / ktorzy po powietrzu smrod czynią / od moczonych lnow / od konopi / przekopanych wod / pomyy / gnoiow / od mieycs / gdzie bydło stawa / y wszelkiego ścierwu.

W tym też bydź ostrożnym / że gdyby z tey strony było powietzre złe / albo zapowietrzone domostwa / tedyby musiały też y te okna / iako od pułnocy zawarte bydź. (…)

Czesc Wtora

Rozdzial 1.

Preafervativa różnych.

Wszystkim duchownym / y świeckim / posługuyącym chorym / wielki y poważny Doktor Ioann: Henc, radzi / żeby wziąć radicem Angelicae (po polsku

dzięglowe korzenie) y pod ięzyk włożywszy trzymać gdy do chorego idzie / także y przy sobie nośić. toż czynią radices valerianae na gołym ciele nosząc, także rad: Zedoariae pożywać po trosze połknąwszy / a tak będzie za pomocą Bożą bezpieczny od zarażenia. Niektorzy zaś moczą w winnym occie tenże dzięgiel / y tak go noszą przy sobie; drudzy go też y gryzą yako y cytwar / to iest specyalne y skuteczne Antidotum przeciwko morowemu powietrzu / y na wielu doświadczone. Toż się ma rozumieć de veronica y de fucciffa, gdy albo wodke przedestylowawszy / y także rano po dwie łyżce wypiiać / y gębkę umoczywszy w niey przy sobie ią nosząc / wąchać będzie / ma bydź bardzo dobre preaservativum. Także terra sigillata, ktora przed laty ex infula Lemno przynoszona bywał / z tąd ią terram Lemniam niektorzy nazywaią / ktora ma bydź osobliwym antidotem przeciwko iadem zarażonemu w powietrzu; gdy ie kto wprawdziwym niefałszowanym winie / albo też w wodce szczawowey / lubo w melizowey zażyie. aleć ią iuż teraz mamy chwała Bogu tu bliżey w Sląsku Arigenfis nazwaną; ktora to ziemia a Domino Ioanne Montano naleziona iest / y matantas qualitates iakoby z tureckiey wyspy Lemno nazwaney była przywiezioną.

O Prezerwatywach.

Secretum magnum sequens. Ma bydź też ieszcze eleztuarium caricarum, y wielkie arcanum ad modum mithrydati apparet, ktory Pompeius magnus światu objawił / ktore ma bydź bardzo pożyteczne praeservativum przeciwko iadowitemu powietrzu / ktore takim sposobem robione bydź ma.

R. Ficuum recent: num: i j in aceto rosat: lavat: nucum iuglandium excorticat: in aceto per noctem macerat: num: i j folliculorum ruthae num. xx. falis gemmae serup: s. contundantur haec omnia fimul usq; ad konsistentiam electuarii. Tegoż elektuaru dać staremu na raz iak włoski orzech / a młodym medietatem, tak na wszystkie iadowite zarazy bardzo pożyteczna prezerwatywa będzie.

Osobliwie kto chce nawiedzać zapowietrzonych niech się wprzod napiie wina piołunkowego / bo służy przeciw iadowitemu powietrzu.”