Naszym hasłem Bóg i Ojczyzna
"Naszym hasłem Bóg i Ojczyzna. Okręg Białostocki w fotografiach i dokumentach (1945-1956)".
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe posiadało szczególnie rozbudowane struktury i zaplecze na Białostocczyźnie i Mazowszu Północnym. Do końca lat 40. działalność podziemia na tych terenach była prowadzona w sposób zorganizowany, chociaż na zdecydowanie mniejszą skalę aniżeli w latach 1945-1947. Nadal istniały Komendy Powiatowe oraz Komenda Okręgu. Działalność zbrojną na tych terenach, chociaż w ograniczonej już formie, prowadzono do lat 1952-1954, kiedy w wyniku operacji UB i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego unicestwiono ostatnie patrole zbrojne oraz dowódców i żołnierzy NZW.
Na mapie historii powojennego oporu przeciwko sowietyzacji i narzuconej władzy komunistycznej, Białostocczyzna zajmuje wyjątkowe miejsce. To właśnie na tych ziemiach w niepodległościowych organizacjach konspiracyjnych znalazły się tysiące ludzi popieranych przez większość ludności regionu. Jakie były przyczyny takiej postawy? Zdaniem autora niniejszej publikacji, należy wyodrębnić kilka czynników:
- Patriotyzm, przywiązanie do wiary, własności i tradycji.
- Skład społeczny mieszkańców regionu. Znaczący procent ludności rolniczej wywodził się z tzw. szlachty zaściankowej, nazywanej także „zagrodową”. Byli to potomkowie drobnej szlachty, z własnymi zwyczajami, ale także poczuciem wielopokoleniowej tradycji patriotycznej wywodzącej się jeszcze z historii I Rzeczypospolitej oraz epoki powstań narodowych XIX w. Przed wybuchem II wojny światowej stanowili oni większość w powiecie wysokomazowieckim oraz łomżyńskim. Ponadto zamieszkiwali w powiecie grajewskim, części powiatu bielskiego, ostrowskiego i białostockiego.
- Doświadczenia okupacji sowieckiej, czyli lat 1939-1941.
- Fakt funkcjonowania rozbudowanych struktur podziemia niepodległościowego, które w momencie wkroczenia latem 1944 r. armii sowieckiej na Białostocczyznę zrzeszone było w trzech organizacjach: Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej oraz Narodowych Siłach Zbrojnych.
- Silne wpływy w regionie, liczebność i rozbudowane struktury przed wybuchem II wojny światowej Stronnictwa Narodowego.
Warto sięgnąć po książkę opracowaną przez Roberta Radzika, ze względu na ładną szatę graficzną, ale też treść, na którą składają się przede wszystkim krótkie noty biograficzne żołnierzy podziemia niepodległościowego oraz fotografie żołnierzy. Wśród nich odnaleźć można także byłych i obecnych, bo jeszcze żyjących mieszkańców Andrzejewa i okolicy. Tych, którzy tworzyli po 1945 roku Komendę Powiatową NZW Ostrów Mazowiecka – kryptonim „Olkusz” i Pogotowie Akcji Specjalnej pod dowództwem „Orlicza” (pochowany na andrzejewskim cmentarzu).
