Sergiusz Piasecki

    Sergiusz Piasecki ur. się w roku 1899 (możliwe, że trochę później) we wsi Lachowicze, wówczas pod zaborem rosyjskim. Ojciec miał na imię Michał, a matka Klaudia Kułakowicz była Białorusinką. Niestety nie żyła zbyt długo i chłopca wychowywał ojciec i macocha Filomena Gruszewska. Druga żona ojca nie była przykładną matką dla Sergiusza. Po latach wspominał ją jako „wroga”, wobec którego ciągle musiał być „czujny”. Kontakty z macochą, jak twierdził „naładowały” go „nienawiścią do wszelkiej tyranii i obłudy”.

    Powód, dla którego o nim wspominam jest taki, że udało mu się napisać kilka fantastycznych książek, które przeszły do kanonu naszej literatury. Moje ulubione to: „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy”, „Zapiski oficera Armii Czerwonej”. Na podstawie tej pierwszej powstał (1971 r.) film Valentino Orsiniego, a także serial wyreżyserowany przez A. Majano. W 1985 roku W. Olszewski nakręcił film pt. „Przemytnicy”, który nawiązywał do twórczości Piaseckiego. Zagrali w nim m.in Janusz Gajos i Bożena Dykiel. Ryszard Krzyszycha stworzył spektakl teatralny „Zapiski oficera Armii Czerwonej”, który był wystawiany w 1992 r. w Częstochowie.

    Wspominam też o Piaseckim, gdyż Sejm we wrześniu tego roku ustanowił rok 2026 „Rokiem Sergiusza Piaseckiego”. Przy okazji sprowadzono do Polski szczątki pisarza, a jego uroczysty pogrzeb miał miejsce 29. IX 2025 roku w Warszawie w Katedrze Polowej Wojska Polskiego. Od teraz można odwiedzić grób Piaseckiego nawiedzając Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A18).

    Tak, Sergiusz Piasecki to nie tylko pisarz, ale i żołnierz walczący o wolną i suwerenną Polskę.

Już jako młody chłopak poznał smak więziennego chleba, gdy został osadzony za bójkę w rosyjskim gimnazjum. Powodem była wrogość na tle narodowościowym, której doświadczał. Z więzienia uciekł i znalazł się w Moskwie. Na własne oczy widział okrucieństwo rewolucji bolszewickiej, którą świetnie opisał inny, wybitny Polak Ferdynand Ossendowski.

    Niedługo po tych wydarzeniach opuścił miasto i udał się do Mińska. To miasto również leżało wówczas w granicach Imperium Rosyjskiego. Bolszewicka rewolucja z 1917 roku niestety odniosła zwycięstwo i w Mińsku utworzone zostało coś na wzór państwa, którego obywatelami byli bolszewicy spoza Białorusi. Na czele tamtejszego Komitetu (OKWZOiF) stanął Ormianin A. Miasnikian. W tym samym czasie władzę próbowali przejąć Białorusini i Polacy. Białoruski ruch narodowy, w wyniku którego ukształtował się naród białoruski powstał pod koniec XIX w. Białorusini nie mieli też swojego państwa i traktowani byli jako grupa etniczna. Po raz pierwszy Białoruś zaistniała jako niezależne państwo w roku 1918, kiedy proklamowano okupowane wówczas przez Niemców terytorium jako Białoruską Republikę Ludową (BRL). Istnienie BRL zakończyło wkroczenie na ten teren bolszewików, którzy oczywiście chcieli mieć Białorusinów po swojej stronie i nawet ochoczo ogłosili powstanie (1919 r.) Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a miesiąc później Litewsko-Buiałoruskiej Republiki Rad.

    Mińsk od roku 1569 roku był miastem leżącym w granicach Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Moskwa wiele razy chciała zagarnąć miasto, ale zarówno hetman S. Czarniecki, który zwyciężył w bitwie pod Połonką, jak i inni wielcy wodzowie Polski i Litwy nie pozwolili przejąć Mińska. Tak było do czasów rozbiorowych, kiedy począwszy od roku 1772 nie tylko Mińsk, ale i cała Rzeczpospolita zniknęła z mapy świata.

    W Mińsku zawiązały swoją działalność także organizacje propolskie. W roku 1917 powołana została Rada Polska Ziemi Mińskiej (RPZM). Początkowo popierała ona dążenia Białorusinów do uzyskania własnego państwa, ale nie widząc szansy na realizację tego postulatu podejmowała starania o włączenie Mińska do Polski.

    Po przewrocie bolszewickim w Mińsku powstał także Korpus Polski o charakterze wojskowym. Jego szeregi do roku 1918 wypełniło 50 tysięcy żołnierzy. W mieście funkcjonowała też Polska Straż Obywatelska i Polska Organizacja Wojskowa (POW), z której wyłowić możemy nazwiska, które chyba każdy porządny Polak zna: Józef Piłsudski, Edward Śmigły-Rydz.

    W roku 1919 wybuchła wojna polsko-bolszewicka. Mińsk został zdobyty przez wojska polskie w sierpniu tegoż roku. Odbyła się uroczysta defilada, a w mieście rozgościł się generał Szeptycki ze swoim Sztabem.

    Sergiusz Piasecki walczył w szeregach Białorusinów w walce z bolszewikami, ale kiedy nadarzyła się okazja wstąpił w szeregi polskiej Dywizji Litewsko-Białoruskiej.

    W lipcu 1920 roku bolszewicy zdobyli Mińsk, ale już w październiku musieli pogodzić się z jego stratą. Niestety Józef Piłsudski zakazał utrzymania miasta i 14. Dywizja Piechoty Wielkopolskiej wycofała się z miasta. Mińsk ostatecznie włączony został do Białoruskiej SRR a później ZSRR. Wielu Polaków zostało zamordowanych przez sowieckie NKWD w roku 1939, kiedy do miasta wkroczyła armia sowiecka. Nasi rodacy z Mińska spoczywają m.in. w Kuropatach (obecnie na Białorusi).

    W roku 1920 Piasecki wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie i wraz z kolegami i ludnością stolicy wziął udział w jej obronie przed czerwoną zarazą. Zdemobilizowany został w roku 1921, po zakończeniu działań wojennych. W odrodzonym i zniszczonym kraju poszukiwał miejsca dla siebie. Perypetie związane z tym okresem swojego życia opisał w książce „Żywot człowieka rozbrojonego” (również polecam). Radził sobie jak mógł, a to nie koniecznie wiązało się z uczciwym życiem. Podrabiał czeki, był szulerem, przemytnikiem, złodziejem.

   Od 1922 roku został zwerbowany przez wywiad wojskowy i pracował dla Ekspozytury Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego nr 6 w Brześciu. Doskonale władał nie tylko językiem polskim i białoruskim. Znał także rosyjski i lokalne gwary. Najwidoczniej mocodawcy byli zadowoleni z jego zaangażowania, gdyż szybko awansował do stopnia podporucznika. Niestety praca związana była z dużym ryzykiem, a przebywanie w środowisku przemytników narkotyków spowodowało, że uzależnił się od kokainy. Niespełna dwa lata spędził w więzieniu, a po zwolnieniu z pracy dla WP znowu szukał swojego miejsca na Ziemi. Kontakty ze środowiskiem przestępczym doprowadziły go do chwili, kiedy ponownie został aresztowany i uwięziony za napad na kolejkę torową. Tym razem wyrok był bardzo surowy. Skazano go na karę śmierci. Dzięki wstawiennictwu żołnierzy z jednostki wywiadowczej, dla której pracował wyrok złagodzono.

    Adwokat Piaseckiego twierdził, że pisarz „nie był typem bandyty czy złodzieja, ale raczej typem awanturnika z XVII-wieku, zabłąkanym w nasze czasy.”

    To w więzieniu w Świętym Krzyżu rozpoczęło się życie Piaseckiego jako pisarza. W więzieniu zaczytywał się w Piśmie Świętym i „Wiadomościach Literackich”. Tam napisał „Piaty etap” – powieść, którą niestety, w skutek działania cenzury więziennej czytelnicy mogli poznać kilka lat później.

     To nie zraziło nowonarodzonego literata. Pisał dalej. Powstała „Droga pod wiatr”, która też została zatrzymana przez cenzora. Wile lat później wydał ją zmieniając co nieco pod nazwą „Żywot człowieka rozbrojonego”, a w roku 1935 zaczął pisać „Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy”. Ta książka zdołała przebić się przez więzienną cenzurę i została wydrukowana i zaprezentowana czytelnikom. Dzięki wsparciu Melchiora Wańkowicza uzyskała status bestselera roku 1937.

     Sukces książki związany był także z osobistym sukcesem autora. Prezydent Ignacy Mościcki był torpedowany przez zwolenników twórczości Piaseckiego do tego stopnia, że podpisał jego ułaskawienie i latem 1937 roku pisarz opuścił mury więzienne.

     Błyskotliwą karierę literacką przerwała brutalna napaść nazistowskich Niemiec i Słowaków na Polskę. Do agresji dołączyli mieszkańcy Wolnego Miasta Gdańska, a później Sowieci i Ukraińcy, którzy od lat współpracowali z A. Hitlerem.

Piasecki wstąpił w szeregi elitarnego Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP „Rykonty”), a po klęsce opuszczonej przez sojuszników Polski zasilił szeregi Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). ZWZ w czasie późniejszym scaliła się z Armią Krajową (ZWZ-AK). W ramach służby w AK był dowódcą oddziału, który likwidował konfidentów i pospolitych bandytów. Wyroki zapadały w ramach Państwa Podziemnego.

     W 1943 roku Piasecki otrzymał rozkaz wykonania wyroku na znakomitym pisarzu Józefie Mackiewiczu. Odmówił wykonania tego zadania, a po przeanalizowaniu dowodów okazało się, że wyrok był osadzony na dość wątłych dowodach. Mackiewicz został oczyszczony z zarzutów, a dzięki Piaseckiemu ocalała dokumentacja dotycząca zbrodni na polskich oficerów w Katyniu. Mackiewicz był tam i sporządził raport na temat miejsca zbrodni. Był bardzo niewygodny zarówno dla oficerów sanacyjnych (piłsudczykowskich) jak i sowieckich. Piasecki wkradł się do jednego z urzędów władz okupacyjnych i wykradł raport Mackiewicza oraz szereg innych, istotnych dokumentów. Otrzymał za to Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami.

    Ożenił się z Jadwigą Waszkiewicz, z którą miał syna Władysława.

    W czasie okupacji pisywał też polskiej prasy podziemnej. Ponieważ nie kochał Sowietów, z czym się nie krył, po nadejściu Sowietów musiał się ukrywać. Ostatecznie wyjechał z Ojczyzny i udał się do Włoch. Tam spotkał się z Melchiorem Wańkowiczem, któremu zawdzięczał wiele. Tym razem Wańkowicz też pomógł. Za jego wstawiennictwem Piasecki został żołnierzem gen. Władysława Andersa. Finalnie znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie pozostał po zakończeniu wojny. Nadal pisał i krytykował komunistów i zbrodniczy system, z którym niejednokrotnie stawał twarzą w twarz.

    „W swoich publikacjach był bardzo radykalny i surowo oceniał ustrój komunistyczny oraz jego współpracowników. Napiętnował, jego zdaniem zbyt łagodną, politykę państw zachodnich wobec ZSRS. W pamflecie „Były poputczik Miłosz” ostro skrytykował Czesława Miłosza. Tekstem tym rozpętał burzę na łamach paryskiej „Kultury”. Spisywał również „Dzienniki”. Niestety, tuż przed śmiercią zniszczył je niemal w całości. Wśród polskiej emigracji cieszył się bardzo dobrą opinią.

Wycieńczony długoletnim więzieniem, latami okupacji i ascetycznym życiem na emigracji, zachorował na raka płuc. Zmarł 12 września 1964 r. Został pochowany na Borough Cemetery w Hastings.” (za IPN).

    W tym roku prochy Sergiusza Piaseckiego powróciły do kraju i spoczęły na warszawskich Powązkach Wojskowych. W uroczystościach pogrzebowych wziął udział prezydent Karol Nawrocki, który podziękował rodzinie poety i pracownikom Instytutu Pamięci Narodowej za trud włożony w sprowadzenie szczątków do Polski.

    Przy okazji zorganizowana została wystawa pt. „Siedem twarzy Sergiusza Piaseckiego”, którą można było zobaczyć w Warszawie przy Pałacu Prezydenckim. Jej zdjęcia wzbogacają ten tekst. Autorem wystawy jest dr hab. Tomasz Balbus i Marcin Marczak.

Źródła:

- www.ipn.gov.pl

- www.wp.mil.pl

- www.prezydent.pl

- WszystkoCoNajważniejsze/PP

- Wikipedia