20. Infanterie-Division (mot.)
20. Dywizja Piechoty Zmotoryzowanej (niem. 20. Infanterie-Division (mot.)) została sformowana w Hamburgu w październiku 1935 roku. Przynależała do X Okręgu Wojskowego (niem. Wehrkreis X), który obejmował, oprócz Hamburga także północny Hanower, Bremę, Oldenburg i Szlezwik-Holsztyn.
Pierwszym dowódcą 20. DPZmot. był gen. por. Maximilian Schwander. W czasie kampanii w Polsce dowodził nią (1938–1940 r.) gen. por. Mauritz von Wiktorin, przeciwnik płk. dypl. Stefana Kosseckiego w bitwie pod Andrzejewem.
Co prawda der Reichswehrdienststelle Hamburg powstała w październiku 1934 roku, ale rok później przemianowano ją na 20. Dywizję Piechoty. Stąd wywodzi się rodowód 20. DPZmot., która swą nazwę otrzymała w roku 1937, już po dojściu Adolfa Hitlera do władzy. Traktat podpisany po zakończeniu Wielkiej Wojny w czerwcu 1919 roku w Wersalu nie zezwalał Niemcom na utrzymywanie dużego potencjału militarnego. Siły zbrojne Niemiec musiały być ograniczone do 100 tysięcy żołnierzy, jeśli chodzi o siły lądowe. Ograniczony był też potencjał marynarki wojennej oraz wojsk pancernych. W zasadzie Niemcom, w myśl traktatu wersalskiego nie wolno było posiadać czołgów i ciężkiej artylerii. Ograniczenia dotyczyły również potencjału lotniczego. Niemcy na wszelkie sposoby omijali nałożone na nich restrykcje. Limity dopuszczalnej liczby zawodowych żołnierzy zostały przekroczone już w roku 1932. Potajemnie pracowano również nad uzbrojeniem i wyszkoleniem czołgistów, pilotów bojowych… W podziemiu działał też wywiad i kontrwywiad niemiecki. Wszystkie działania zbrojeniowo-szkoleniowe nabrały tempa, kiedy w 1933 roku narodowi socjaliści Adolfa Hitlera przejęli władzę, a sam Hitler został kanclerzem Niemiec. Bardzo owocna stała się współpraca między socjalistami Hitlera i socjalistami Stalina. Józef Stalin nie tylko szkolił niemieckich pilotów, czy czołgistów, ale użyczał do ich szkolenia swoich poligonów i surowców niezbędnych do rozbudowy arsenału militarnego Niemiec.
W roku 1935 miejsce niemieckiej Reichswery zajął Wehrmacht, a w życie weszła ustawa o powszechnej służbie wojskowej. Było to jawne pogwałcenie traktatu wersalskiego i de facto zerwanie z postanowieniami traktatu. Do 1939 roku niemiecki Wehrmacht rozrósł się do blisko 4. milionów żołnierzy.
W sierpniu 1939 r. 20 DPZmot. zaczęła mobilizację na czas wojny i 20 sierpnia wyruszyła na szlak wojenny. Była jedną z czterech dywizji zmotoryzowanych, które posiadała III Rzesza Niemiecka. W składzie 20 DPZmot. znalazły się takie formacje jak: 90. Pułk Piechoty Zmotoryzowanej (niem. Infanterie-Regiment 90. (mot.), 76. Pułk Piechoty Zmotoryzowanej (niem. Infanterie-Regiment 76. (mot.), 69. Pułk Piechoty zmotoryzowanej (Infanterie-Regiment 90. (mot.). Pułki piechoty wspierane były m.in. przez jeden dywizjon z 56. Pułku Artylerii (niem. Abteilung Artillerie-Regiment 56.), 20. Batalion Pionierów (niem. Pionier-Bataillon 20.), 20. Batalion Rozpoznawczy (niem. Aufklärungs-Abteilung 20.) i 20. Batalion Łączności (niem. Nachrichten.-Abteilung 20.) oraz inne, mniejsze formacje.
69. Pułk Piechoty zmotoryzowanej był jednym z pułków, które powstały po zamianie Reichswery na Wehrmacht w roku 1935. Sztab pułku stacjonował w Hamburgu. Tutaj został utworzony pierwszy batalion, w którego składzie znaleźli się żołnierze 6. Pułku Piechoty. Również drugi i trzeci batalion zostały sformowane w Hamburgu z żołnierzy innych pułków piechoty oraz policjantów. W październiku 1937 roku pułk otrzymał nowoczesne wyposażenie i przemianowano go na 69. Pułk Piechoty Zmotoryzowanej. Pod tą nazwą wziął udział w kampanii wrześniowo-październikowej w Polsce. Powstał również batalion zapasowy pułku, który stacjonował w Hamburgu (koszary w Altonie). Do 4. lutego 1938 roku 69. Pułkiem Piechoty Zmotoryzowanej dowodził generał major Kurt von Briesen. Po nim dowodzenie przejął oficer sztabowy tego pułku płk (niem. oberst) Wolfgang Fischer.
Do 1 maja 1939 roku dowódcą 76. Pułku Piechoty Zmotoryzowanej był pułkownik (oberst) Fritz Reinhardt. Po nim dowodził generał major (niem. generalmajor) Hans Gollnick. Ten pułk również tworzony był w X Okręgu Wojskowym (X OW) i składał się ze standardowych 3. batalionów. Początki tego pułku datujemy na rok 1937, czyli czas wzmożonych wysiłków zbrojeniowych Niemiec, ale jego tradycje sięgają wiele lat wstecz i nawiązują do 76. Hamburskiego Pułku Piechoty sformowanego we wrześniu 1866 roku w Bydgoszczy.
Pierwszy batalion 76. Pułku Piechoty Zmotoryzowanej utworzony został na terenie X OW w mieście Itzehoe, na terenie Szlezwik-Holsztyna. Miasto Itzehoe położone jest na płn.-zach. od Hamburga nad rzeką Stör. W czasie wojny mieścił się tam obóz niemiecki (oflag X A/Z Itzehoe). W skład batalionu weszli żołnierze zaczerpnięci ze stanów osobowych kilku innych pułków piechoty. Braki uzupełniono napływającymi rekrutami objętymi obowiązkową służbą wojskową oraz ochotnikami. Drugi batalion formowano, podobnie jak batalion zapasowy 69. Pułku Piechoty Zmotoryzowanej w Altonie. W okresie formowania jednostki Altona była odrębnym miastem, ale w roku 1938 włączona została w obręb miasta Hamburga.
76. Pułk Piechoty w roku 1938 został zmodernizowany i wyposażony w nowoczesny sprzęt bojowy. W lutym tegoż roku otrzymał nazwę: 76 Pułk Piechoty Zmotoryzowanej, czyli niem. Infanterie-Regiment 76. (mot.). Sztab tego pułku wraz z pierwszym batalionem zajął koszary w Rahlstedt (od 1938 r. część miasta Hamburga). Tymczasowo stacjonował również w Altonie. Później do koszar w Rahlstedt przybył również trzeci batalion pułku.
Przed wybuchem wojny, z nadwyżek osobowych pułku i żołnierzy dokooptowanych z 16. Pułku Piechoty tworzony był pułkowy batalion zapasowy.
Kolejnym pułkiem piechoty sformowanym w X Okręgu Wojskowym był 90. Pułk Piechoty. Od listopada 1937 roku (do 15 marca 1941 r.) dowodził nim oberst Dietrich Kraiß. Pułk, nad którym objął dowodzenie pułkownik Kraiß rozpoczął swoje formowanie już na początku października 1937 r. Sztab pułku powstał w Harburgu (od 1938 roku dzielnica miasta Hamburga). Pierwszy batalion tworzony był na bazie żołnierzy z 89. Pułku Piechoty. Pozostałe dwa bataliony również były tworzone w okolicy Hamburga. Od 1938 roku stałym miejscem stacjonowania dla sztabu pułkowego był Hamburg-Wentorf; miejscowość położona kilkanaście km od Hamburga. Przy pułku był też pierwszy batalion tego pułku. W Hamburgu stacjonowała kompania przeciwpancerna (zapasowa). Na początku listopada 1938 roku zaczął się formować (z żołnierzy 46. pp. i 69. pp.) batalion zapasowy 90. Pułku Piechoty.
W roku 1934 powstał w Niemczech pułk artylerii „Rendsburg” (niem. Artillerie-Regiment „Rendsburg”). Jak łatwo się domyślić, stacjonował w Rendsburgu, gdzie znajdował się dobry węzeł komunikacyjny. Był (i nadal jest) tam port nad rzeką Eider i Kanałem Kilońskim oraz tory kolejowe. Wówczas był to II Okręg Wojskowy i na jego terenie stacjonowały tworzone na bazie 2. Pułku Artylerii formacje artyleryjskie. Podstawę tworzącego się pułku „Rendsberg” również stanowili żołnierze z 2. Pułku Artylerii.
W październiku 1935 roku nazwa pułku zmieniła się na 20. Pułk Artylerii (Artillerie-Regiment 20). W ramach reformy część pułku, która stacjonowała w Itzehoe została przerzucona w szeregi 56. Pułku Artylerii, a całość weszła w skład 20. Dywizji Piechoty. Rok później pułk tymczasowo trafił pod dowództwo sztabu 56. Pułku Artylerii, a w roku 1937 został wyposażony w odpowiedni sprzęt i przemianowany na 20. Pułk Piechoty Zmotoryzowanej (Artillerie-Regiment (mot.) 20). Dowodzenie nad nim objął oberst Johanes Zukertor. Żydowskie pochodzenie nie przeszkodziło mu w dosłużeniu się stopnia generała artylerii w służbie nazistowskich Niemiec. Jego brat Karl w 1939 roku odszedł z wojska, kiedy dowiedział się, że dopiero po wojnie aparat państwowy III Rzeszy Niemieckiej rozpatrzy jego podanie o przyznanie „certyfikatu aryjskości”.
Tuż przed wybuchem wojny w Hamburgu-Wentorfie utworzono dwie dodatkowe baterie artyleryjskie. Weszły one w skład 269 Dywizji Piechoty generalleutnanta (gen. dyw.) Ernesta – Eberharda Hella.
Na terenie Hamburga stacjonował również (od października 1935 r.) sztab 56. Pułku Artylerii z 1. Dywizji Artylerii. Niektóre pododdziały pułku przebywały w Wandsbek. Początkowy okres formowania wiązał się z zaczerpnięciem zasobów ludzkich z 20. Pułku Artylerii. Dowództwo 56. Pułku Artylerii w roku 1935 objął oberst Friedrich Buschmann, a w listopadzie 1938 r. przekazał je na korzyść świeżo upieczonego obersta - Helmutha Weidlinga, późniejszego ostatniego dowódcy obrony Berlina. I. Abteilung Artillerie-Regiment 56. pod dowództwem majora dr. Hörstena Althoffa, w okresie mobilizacji na czas wojny wszedł w skład 20. Pułku Artylerii (Artillerie-Regiment Zwanzig), a funkcjonował jako artyleria ciężka.
Do mniejszych pododdziałów, które weszły w skład 20 DPZmot. i wzięły udział w inwazji na Polskę należy m.in. 20. Batalion Rozpoznawczy (Aufklärungs-Abteilung 20). Utworzony został na terenie X OW, a dokładniej rzecz ujmując w Hamburgu. Jako oddział zmotoryzowany posiadał do swojej dyspozycji nie tylko motocykle, ale również wozy bojowe (być może również czołgi). W sierpniu 1939 roku tworzony był także 20. Batalion Zapasowy dla potrzeb dywizji.
Również w Hamburgu, a właściwie w Harburgu, na bazie batalionu inżynieryjnego „Sperenberg” powstał batalion pionierów. W październiku 1935 roku przemianowany został na 20. Batalion Pionierów, a trzy lata później stał się batalionem zmotoryzowanym. W skład batalionu wchodziły trzy kompanie inżynieryjne. Dowództwo nad nim objął hauptmann (kapitan) Kurt Rohlfs. W Harburgu powstał też batalion zapasowy pionierów zmotoryzowanych.
W składzie 20. Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej znalazł się również oddział rozpoznawczy oznaczony cyfrą „20” (Aufklärungs-Abteilung 20), 20. Dywizjon Przeciwpancerny (Panzerabwehr-Abteilung 20) i oddział łącznościowców (Nachrichten.-Abteilung 20).
W wyniku źle przygotowanych zasobów inżynieryjnych, cała dywizja, wraz z innymi formacjami XIX Korpusu Armijnego gen. H. Guderiana utknęła pod Wizną. Doszło tam do szeregu nieporozumień, a jednym z najistotniejszych było rozebranie mostu, którego budowę nakazał generał Guderian. Dowódca 20. DPZmot. M. von Wiktorin polecił przerwać budowę przeprawy, a materiałów użyć do przeprawienia dywizji w rejonie Grądów-Woniecka, czyli ok. 3 km. dalej.
Problemy natury logistycznej zmusiły zmianę kierunku marszu dywizji, która zamiast przekroczyć Narew i Bug i wyjść na kierunku Siedlec, aby zagrozić Armii „Modlin”, ruszyły wzdłuż Bugu na Brześć. Potencjał XIX Korpusu Armijnego został zmarnowany, a przy tym rozciągnięta wzdłuż rzeki 20. DPZmot. znalazła się w fatalnym położeniu kiedy na Zambrów wyszło uderzenie 18. Dywizji Piechoty płk. dypl. S. Kosseckiego.
Również zdobycie Twierdzy Brześć nie było przysłowiową „bułką z masłem”. Wbrew niemieckiej propagandzie i temu, co pisał gen. Guderian w swoich wspomnieniach, Polacy bronili się dzielnie i zdołali jeszcze mocno nadszarpnąć szeregi wroga.
